Jongerius Kantoor wordt blikvanger in nieuwe wijk

Artikel delen

Achter de Jaarbeurs in Utrecht bevond zich een soort Niemandsland. Hier worden de auto’s van beursbezoekers geparkeerd en lag een defensieterrein. Tussen al dat beton staan echter twee parels, de Villa Jongerius en het Kantoor Jongerius. De villa werd een paar jaar geleden gerestaureerd, maar de schoonheid van het kantoor was jarenlang moeilijker te ontdekken. Het was eerst ingeklemd tussen defensiegebouwen en bovendien zwaar vervallen. Toch werd het oog van Carin ter Beek van Blauw Architecten er naartoe getrokken. Mede door haar inspanningen is het gebouw meer dan in ere hersteld, het is zelfs het eerste energieneutrale Rijksmonument geworden.

De villa is een paar jaar geleden gerestaureerd, nu is de beurt aan het kantoor.

De villa is een paar jaar geleden gerestaureerd, nu is de beurt aan het kantoor.

Auteur: Katja van Roosmalen

“Op weg naar mijn werk fietste ik dagelijks langs het Jongerius complex. De villa was inmiddels opgeknapt, maar het voormalige kantoor stond er verwaarloosd bij”, legt Ter Beek uit. “In de jaren 20 startte Jan Jongerius hier zijn bedrijf. Hij was een pionier op het gebied van mobiliteit, plaatste benzinepompen en in de hallen werden T-Fords geassembleerd. Daarnaast was het een bevlogen ondernemer, een man die veel reisde en kansen zag.” In de glas-in-loodramen van Willem Mengelberg is dat terug te zien. “Hierin is het leven van Jan Jongerius verwerkt. Zijn afkomst verbeeldde de glaskunstenaar in het kleurrijke glas en in het midden vertakt de boom naar zijn reiservaringen en zijn werkzame leven. Bovenin was er ruimte voor zijn toekomstvisie en is zelfs een hogesnelheidstrein opgenomen”, vult haar collega Roel Lichtenberg aan.

Veel aandacht is besteed aan de afwerking van de gevel. Zo kwam het Ford-logo tevoorschijn bij het verwijderen van de verflagen. Deze is ‘gemald’ en later door de schilder er weer opgezet.

Daadkracht

Jongerius was een man met daadkracht, blijkt ook als Ter Beek de staat van het kantoor ter sprake brengt. “Hij was geen bouwkundige maar dat weerhield hem er niet van om zijn eigen bedrijfspand te bouwen. Dat deed hij met de kunde waarover hij beschikte, veel metaal en laswerk. Daardoor is het een atypisch gebouw. De vloer van de begane grond is bijvoorbeeld niet constructief, maar hoe hoger je komt des te steviger het gebouw wordt.” Als architect had zij dat liever anders gezien omdat ze dan van onder naar boven alles opnieuw kon opbouwen. Maar het was niet anders, dit was het uitgangspunt: een gebouw dat bijna op instorten stond.

Invulling

Daarnaast was nog niet duidelijk welke invulling het kantoor kon krijgen. Een aantal scenario’s passeerden de revue, maar een klein congrescentrum bleek economisch het best haalbaar. Maar er waren meer zaken waar zij zich mee bezig moest houden. De Stichting Vrienden van het Jongeriuscomplex wilde ook dat zij het gebouw restaureerde naar de eisen van de huidige tijd, met een prettig binnenklimaat, lage energiekosten en goed te onderhouden. Die complexiteit vergde dat Ter Beek en Lichtenberg nieuwe paden moesten bewandelen, oud en nieuw moesten verenigen, en op zoek moesten naar creatieve oplossingen. “Wat restaureer je én waar is er ruimte voor nieuwe ingrepen? Is een vraag die we onszelf, maar ook de opdrachtgevers en de belanghebbenden van monumentenzorg vaak stelden. Duidelijk was dat we aan de slag moesten met de constructie. De dragende delen konden we verstevigen, maar de beganegrondvloer was slap. Daarom is een nieuwe vloer gemaakt met de juiste hechting op de bestaande vloer.”

Aan de buitenzijde is een 8 centimeter dik isolatiesysteem aangebracht, terwijl de ramen zijn gereconstrueerd door een ambachtelijke smederij uit Vorden.

Gevelisolatie

De beeldbepalende gevel vergde echter meer overleg. De Rijksdienst voor cultureel erfgoed en de afdeling erfgoed van de gemeente Utrecht – waar de architecten al in een vroegtijdig stadium contact mee zochten – toonden zich steeds bijzonder ruimdenkend. Zelfs toen Blauw Architecten buitengevelisolatie voorstelde. “Dat is niet echt gangbaar bij monumenten, maar we wezen hen erop dat het de kwaliteit van het gebouw ten goede komt. Bovendien stelde het ons in staat om het ambachtelijke werk van Jan Jongerius bewaren, we conserveren het als het ware.”
Door een combinatie aan ingrepen heeft de gevel nu een Rc-waarde van 2,5. “Aan de buitenzijde is een 8 centimeter dik isolatiesysteem, Sto ThermClassic, aangebracht, terwijl de ramen zijn gereconstrueerd door een ambachtelijke smederij uit Vorden, Oldenhave. Zij hebben voor ons thermisch onderbroken stalen profielen gemaakt.” Gevraagd naar de uitdagingen, zegt Ter Beek: “Om de uitstraling te behouden mocht de negge niet te diep zijn. Die esthetische eis combineren met een hogere isolatiewaarde is passen en meten, maar dat hebben we opgelost door de ramen iets naar buiten te plaatsen.”

Afwerking gevel

Daarnaast is er veel aandacht besteed aan de afwerking van de gevel. “Het Ford-logo kwam tevoorschijn bij het verwijderen van de verflagen. Deze hebben we ‘gemald’ en is er later door de schilder weer opgezet. De letters op de daklijst zijn gereconstrueerd. Van de dakrand was net genoeg over om de onderrand van ‘Jan Jongerius’ te zien, op de steiger te klimmen én de dikte van de letters na te meten. Alleen van de V8-symbolen die op de lantaarns staan was niets bewaard gebleven. Terwijl we bij het stuken van de gevel er bewust voor kozen om het niet helemaal perfect af te werken, zodat de gevel haar gelaagdheid behoudt.”

Dakrand

De dakrand werd weer opgetrokken naar de oorspronkelijke hoogte van 1,5 meter. Hierachter staan – aan het oog onttrokken – de zonnepanelen en de warmtepompen. Lichtenberg: “Zonder horecakeuken was het gebouw energieneutraal door de combinatie van isolerende maatregelen, zonnepanelen, een lucht-/water warmtepomp, een E-ketel voor bijverwarming, balansventilatie met WTW en een afzuigkap in de keuken met warmteterugwinning.” Maar nu is het toekomstbestendig, doordat op het oude defensieterrein woningen worden ontwikkeld en de wijk een aantrekkelijke blikvanger heeft in zowel de villa als het kantoor van Jongerius.