School 7 verkozen tot beste bibliotheek ter wereld

Als duidelijk entreegebouw is de nieuwbouw op de kop van het monumentale pand geplaatst.

Bibliotheek School 7 in Den Helder is uitgeroepen tot beste openbare bibliotheek van de wereld. Eerder was er de bekroning tot beste bibliotheek van Nederland. Maar voor Marcel van der Veer van MARS Interieurarchitecten is het succes de échte prijs voor het gebouw. “De gebruikers zijn zeer enthousiast over de veelzijdige functies, de opdrachtgevers zijn euforisch over het sociale en architectonische resultaat en de stad Den Helder heeft niet alleen een monumentaal gebouw weten te behouden, maar het gebouw vormt nu een ‘stepping stone’ naar de historische Rijkswerf Willemsoord. We hebben een oud en introvert schoolgebouw weten te transformeren naar een moderne bibliotheek met behoud van historische elementen. Met een doordachte plek voor de installatietechniek.”

Het gros van de installatietechniek is in de 4 meter hoge gangen gesitueerd

De vraag is of je het een ‘bibliotheek’ kunt noemen. Want in het gebouwencomplex kun je naast het lenen van boeken ook studeren, koffie drinken, kranten lezen, cursussen volgen, lezingen bijwonen en zelfs trouwen. Volgens Marcel van der Veer fungeert de nieuwe bibliotheek van Den Helder als huiskamer van de stad. “School 7 was gevestigd in een monumentaal pand. Geen imposant rijksmonument, maar wel een statig gebouw dat je graag voor je stad behoudt, omdat het deel uitmaakt van het authentieke verhaal van je stad. Het gebouwvolume vormde echter een barrière tussen het stadscentrum en de aan de overzijde van de weg gelegen Rijkswerf. Wij hebben met een nieuwbouwvolume aan de kop van het gebouw het aantal vierkante meters vloeroppervlak verdubbeld en tegelijkertijd een duidelijke entree gecreëerd. De nieuwbouw zorgt voor een nieuwe stedenbouwkundige diagonaal op die plek. De oudbouw had dat ook nodig om het probleem van de dichte schoolgevel aan de straatkant op te lossen. De nieuwbouw gaat een ‘leesbare dialoog’ aan met de bestaande bouw, zodat beide gebouwen elkaar in kwaliteit versterken.”

Onder de opengewerkte dakconstructie hebben de hoofdkanalen naar de luchtbehandelingskast een plek gekregen.

De gevels van de oudbouw komen in de nieuwbouw tevoorschijn.

Zaken snappen

In een tijd dat het bestaansrecht van de openbare bibliotheek ter discussie stond, wonnen Evelien van Veen (Van Veen Architecten) en Marcel van der Veer (MARS Interieurarchitecten) de Europese aanbesteding van School 7. Zij werden gekozen omdat ze zich niet beperkten tot de architectuur, maar direct het interieur mee-ontwierpen. Vanaf het eerste begin, zodat er een organisch geheel zou ontstaan. Marcel van der Veen: “Architect en interieurarchitect vormen een goede aanvulling op elkaar. Je praat over een monumentaal gebouw waar van alles in en aan moet gebeuren. Dan moet je zaken als architectuur, bouwkunde, constructie, inrichting en BIM snappen, maar ook zaken als de hele installatietechniek die een plek moet krijgen. Je moet bij zo’n renovatie/nieuwbouw constant regie blijven voeren, anders krijg je geen nette oplossingen voor de technische voorzieningen. Bovendien omvat de installatietechniek een heel groot deel van het budget en alleen al om die reden moet je goed kijken welke installaties nodig zijn en welke plek ze in het gebouw krijgen.”

De gevels van de oudbouw komen in de nieuwbouw tevoorschijn.

De nieuwbouw heeft ongeveer dezelfde omvang als de oudbouw, allebei circa 1.500 m2 vloeroppervlakte. “Dat is op zich lastig, want het is eenvoudiger om een klein deel nieuwbouw aan een monument te koppelen of omgekeerd nieuwbouw te realiseren, met als eyecatcher een stukje monument. Andere tenderpartijen bij de aanbesteding hadden bijvoorbeeld het monumentale gebouw deels gesloopt. Wij hebben het juist omarmd, omdat het gebouw daarmee z’n identiteit volledig behoudt. De nieuwbouw vormt zich als L-vorm om de oudbouw, die alzijdig in het zicht blijft. Bijzonder is dat het interieur in elkaar over loopt. Je ziet binnen gevels, raamkozijnen en dakpannen van het bestaande monument. Je proeft de sfeer van oud en nieuw.”

Het monumentale gebouw is ‘opgebroken’ voor extra ruimtelijkheid en de gele stalen constructie is onderdeel van het sfeerbeeld geworden.

In de bibliotheek zijn overal leesplekken gecreëerd.

Mensen in oudbouw, boeken in nieuwbouw

Bouwkundig en installatietechnisch moest er wel het nodige aan het monumentale gebouw gebeuren. “Het is een mooi gebouw met hoge plafonds, grote kozijnen, brede gangen, maar ook veel lokalen en binnenwanden. Onze eerste gedachte was om in de oudbouw de boeken te situeren, maar de constructie met de houten vloeren kon dat gewicht niet dragen. Daarom hebben wij besloten om in de oudbouw ‘de mensen’ onder te brengen. Functies voor ontmoeten, lezen, studeren, vergaderen, deze zijn in het monumentale gedeelte gekomen, waarbij vloeren en lokalen zijn opengebroken om ruimte en transparantie te krijgen. Bepaalde collecties boeken, zoals de kinderboeken, konden in de voormalige toiletruimte van de oudbouw wel een plek krijgen, maar de grote massa aan boeken is in de nieuwbouw ondergebracht, die op dat grote gewicht van de boeken kon worden ontworpen.”

De gevel van de oudbouw is van binnenuit geïsoleerd, alle kozijnen zijn vervangen, er is dubbel glas gekomen, het dak is vervangen met renovatieplaten en nieuwe pannen, de dakkapellen zijn nieuw en de zolderverdieping is weggehaald voor een ruimtelijk gevoel op de eerste verdieping en zicht op de houten dakconstructie. Ondanks het feit dat de grote collectie boeken in de nieuwbouw is gesitueerd, is de fundering van de oudbouw toch hersteld. “De fundering bleek niet best en je wilt voorkomen dat zo’n gerenoveerd gebouw gaat verzakken. De begane grondvloer en het gebouw zijn op een nieuwe fundering gezet. Al met al waren veel bouwkundige maatregelen vereist, zonder dat feitelijk sprake was van restaureren. We hebben meer zitten reduceren en delen weggehaald, echter met behoud van historische elementen, zoals de fraaie parketvloeren. Mensen houden van oude gebouwen. We hebben daarom de sfeer bewaakt, maar wel noodzakelijke ingrepen gepleegd.”

Een grote trap trekt de bezoekers vanzelf vanuit de nieuwbouw naar de oudbouw.

Hoog comfort

Voorbeelden van noodzakelijke ingrepen zijn de aanleg van verwarming/koeling en luchtbehandeling. De bibliotheek heeft een WKO-installatie gekregen met lage-temperatuurverwarming. In de betonnen begane grondvloer is vloerverwarming opgenomen en op de houten verdiepingsvloer van de oudbouw zijn opdekvloeren gekomen, met eveneens vloerverwarming. Alleen onder de grote ramen zijn nog radiatoren in combinatie met een nieuwe cv-installatie aangebracht, in verband met de koudeval bij die ramen. “Uitgangspunt was een hoog comfort voor de gebruikers. Voor de luchtbehandeling zijn de gangen van het U-vormige gebouw gebruikt. We hebben die U-vorm gesloten en zo een cirkelvormige backbonestructuur per verdieping in de gangen aangelegd. In de boven elkaar gelegen wc’s hebben wij verticale kanalen gecreëerd. Op een lager gelegen deel van het dak staat de luchtbehandelingskast, waarvoor wel een stevige stalen tafelconstructie nodig was. Op het platte dakdeel zijn PV-panelen geplaatst, mooi uit het zicht.”

Een lichtplan zorgt samen met een zandkleurige vloer voor ‘zon/schaduw op het strand’.

De luchtbehandelingskanalen en andere W+E leidingen zijn in de gangen onder het plafond in het zicht gelaten. “Dat kan ook met deze verdiepingshoogte van 4 meter. Vanuit die backbone wordt verse lucht in alle ruimten ingeblazen. Er zit een centrale uitblaasvoorziening in de vide. Het auditorium heeft een speciaal geperforeerd vloerplenum gekregen waardoor verse lucht wordt ingeblazen. Warmte-werende screens met aluminiumcoating voor de ramen houden de zonwarmte voor een groot deel buiten. Aandachtspunt waren de interne akoestiek en het geluid naar buiten toe. Je wilt in de zit/studeerhoekjes rust hebben. In andere ruimtes mag het geluid juist wat doorklinken. Overal zijn voldoende stopcontacten en wifi-voorzieningen aangelegd. Zowel voor de oudbouw als nieuwbouw is een lichtplan ontworpen. Voor de nieuwbouw zijn dat bijvoorbeeld veel spots die voor zon- en schaduwwerking zorgen en zo een ruimte ‘tot leven brengen’.”

Ruimtelijkheid

De nieuwbouw is opgebouwd uit een staalconstructie met een goed geïsoleerde schil met kozijnen met triple glas. De nieuwbouw heeft een warme sfeer met een gele vloer die aan het strand refereert, de lichtspots als ‘zonlicht’ en een rijk palet aan kleuren. Hier ervaart de gast de ruimtelijkheid die doorloopt in de oudbouw. “Door de introductie van een nieuwe diagonale hoofdontsluiting door de voormalige lokalen heen, krijgen de begane grond en de eerste verdieping op een bijzondere wijze een verbinding. Met als accenten de nieuwe constructieve staalconstructies. In de vrijgekomen ruimtes valt de grote openbare trap op. Deze creëert een nieuwe routing en ruimtelijkheid, waarbij de oorspronkelijke gangstructuur behouden kon blijven. De ruimtelijkheid is de crux in ons ontwerp: het gebouw is direct een duidelijk verhaal voor de gebruiker. Met een goede mix van moderne en historische elementen. Overigens: binnen de opdracht was het belangrijk om het gebouw toekomstbestendig te maken, zodat het later ook een andere functie zou kunnen krijgen. Vandaar bijvoorbeeld de backbonestructuur voor de installatietechniek. Andere functies zijn in de toekomst mogelijk, maar gelet op het succes betwijfel ik of het gebouw ooit een andere functie krijgt.”

De zware stellingen met boeken zijn met name in de nieuwbouw gesitueerd.

Marcel van der Veer besluit: “We zijn zelf trots hoe alles is opgelost. Het behoud van het oude schoolgebouw binnen de nieuwe bibliotheek is belangrijk. Zo’n monument is een anker voor de stad en het is prachtig dat wij dit circulair hebben kunnen hergebuiken. We hebben in de combinatie met de nieuwbouw voorkomen dat het ‘te elitaire architectuur’ zou worden. Integendeel, School 7 heeft juist een lage drempel. Het is een bibliotheek geworden zoals die bedoeld is, een fijne plek, voor iedereen ‘inclusief’.”

Aanjager

Opdrachtgever voor de herontwikkeling van School 7 is De Ontwikkelingsmaatschappij Zeestad en de Woningstichting Den Helder. Aannemer is Dozy, met Keijsers als interieurbouwer. In het masterplan van West 8 slaat de nieuwe bibliotheek een brug tussen de stad en de Rijkswerf. De bibliotheek fungeert met circa 4.000 bezoekers per week als aanjager van de publieksstroom tussen het winkelgebied en Rijkswerf Willemsoord.