Slim renovatieconcept verduurzaamt bestaande woningen kostenneutraal

Door Joop van Vlerken

In 2018 is een particuliere woning aan de Briellestraat in Berkel en Rodenrijs succesvol gerenoveerd volgens het Helena-concept met behulp van onder meer PVT-panelen en een bodemwarmtepomp. Fred Verhaaren van Helena Sustainable Innovations vertelt dat het gaat om in 2015 opgeleverde rijwoning met een epc van 0,6. “Dat is bijna een nieuwbouwhuis. We hebben dus geen kosten gemaakt voor de isolatie van de woning. Maar er zat nog wel een aardgasaansluiting in en die wilden de bewoners er graag uit hebben. In de havenbuurt in Berkel en Rodenrijs staan nog 900 woningen uit de periode 2002-2015, die allemaal een aardgasaansluiting hebben. Met dit Helena all-electric-concept kunnen we die allemaal aardgasloos maken, mits de bewoners het zelf willen natuurlijk.”

Thermische zonne-energie

De bodemwarmtepomp in het concept wordt geleverd door Vaillant. Leo Janssen, manager technisch projectadvies bij Vaillant, benadrukt dat het unieke aan dit renovatieconcept is, dat zowel dak als bodem gebruikt worden voor de verwarming van de woning. “Wat bijzonder is, is dat we in het voor- en najaar normaalgesproken toekunnen met de thermische energie van de PVT-panelen op het dak om de woning te verwarmen. Pas als de buitentemperatuur lager is dan de brontemperatuur doen we een beroep op de bron. En op het moment dat de warmte van het dak overtollig is, kunnen we die opslaan in de bodem. Hierdoor stijgt de brontemperatuur wat weer goed is voor het rendement van de warmtepomp.”
Hoewel de proefwoning geen aardgas meer verbruikt, is het nog geen nul-op-de-meter-woning, rekent Verhaaren voor. “In de proefwoning is het resterende elektriciteitsverbruik nog 1500 kWh. Het gasgebruik is van 1500 m3 naar nul gegaan en de elektriciteitsrekening van 2000 kWh naar 1500 kWh, dat is inclusief het verbruik van de warmtepomp en de productie van de zonnepanelen. Huishoudens met een hoog gasverbruik hebben dus meer PV- of PVT-panelen nodig, daartegenover staat dat zij meer energie besparen.”

Interesse

De proefwoning is gerealiseerd en voor een volgende fase wil Verhaaren de andere 58 woningen in hetzelfde woningblok renoveren. 24 van de 58 bewoners hebben inmiddels interesse getoond. Janssen: “Het doel is natuurlijk dat iedereen meedoet, maar mensen kunnen eventueel ook later aanhaken. Ik denk dat de belangstelling nog toeneemt als we beginnen met de aanpassing van de andere woningen. Uiteindelijk hoop je toch op grote aantallen, omdat je met seriematig werken de prijs kunt drukken.”
Janssen legt uit om wat voor warmtepomp het gaat. “Het gaat in het geval van de proefwoning om een compacte 3kW warmtepomp met elektrisch element en een boiler.” Het aardgasloos maken van Vinex-locaties als deze in Berkel en Rodenrijs noemt hij laaghangend fruit. Vaillant doet onder meer mee aan het concept van Helena om te kijken hoe bewoners omgaan met de transitie naar gasloos. “We zijn nu bezig met de tweede fase van het project waarin we de overige woningen in het blok van de proefwoning aardgasvrij willen maken. Daaruit kunnen we nu al lessen halen. We hebben in dit project gemerkt dat de bewoners graag de bron op eigen grond willen hebben, in eigendom. Ze willen hierin niet afhankelijk zijn van de gemeente of een andere partij die de bodembron verhuurt.”

Financiering

Hoe het concept voor het aardgasloos maken van de particuliere woningen in Berkel en Rodenrijs financieel in elkaar zit, legt Verhaaren graag uit. “De renovatie kost ongeveer 25.000 euro per woning. De besparing die we hiermee realiseren bedraagt gemiddeld ongeveer 100 euro per maand. Daarmee kun je de rente en aflossing van een lening van € 15.000 met een looptijd van 15 jaar en een rente van 1.6% betalen. De andere circa 10.000 euro moet komen uit onder andere subsidies, zoals de ISDE-subsidie, en fiscale ondersteuning, zoals de BTW-teruggave. Zo kan ook de particuliere bewoner kostenneutraal van het aardgas af.”

Het project heeft ondersteuning gekregen vanuit de Innovatietender aardgasvrije woningen, wijken en gebouwen, die door de ministeries van BZK en EZK samen met RVO en de TKI Urban Energy begin 2018 is opgezet. De Provincie Zuid-Holland draagt met een subsidie bij aan de Pilot fase 2 ‘Huizenblok Berkelse Wal all-electric’. De gemeente Lansingerland zorgt ervoor dat de particuliere woningeigenaren via het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting tegen gunstige voorwaarden hun eigen investering kunnen financieren.

Weinig aanpassingen

De bodemlussen worden aan de straatkant van de woning gemaakt, vertelt Verhaaren. “Hierdoor hoeven we alleen in de achtertuin te zijn en worden de bewoners zoveel mogelijk ontzorgd. Om dezelfde reden willen we ook zo weinig mogelijk aanpassingen in de woning doen. In de proefwoning hebben we bijvoorbeeld alleen op de begane grond lagetemperatuurradiatoren geïnstalleerd. Op de eerste verdieping hebben we de bestaande radiatoren laten hangen. En dat werkt prima, omdat de warmtevraag op de eerste verdieping minder is dan op de begane grond.”
Volgens Verhaaren wordt de aardgasloze transitie door verschillende partijen nodeloos ingewikkeld gemaakt. “In wezen is het een kwestie van het aanpassen van de infrastructuur. In ons geval betekent dat de installatie van de bodemlussen en de PVT-panelen. Vervolgens vervang je de cv-ketel door de warmtepomp. Als laatste doe je benodigde aanpassingen aan het afgiftesysteem.” Verhaaren denkt niet dat het Helena-concept alleen voor Vinex- of bijna nieuwbouwlocaties geschikt is. “Ook woningen in oudere uniforme woonwijken vanaf 1980 zijn over het algemeen redelijk goed geïsoleerd. Het is niet nodig om deze woningen eerst helemaal perfect te isoleren. Het is goedkoper om een all-electric-installatie met een hogere warmtecapaciteit te installeren. Later kan de woning dan bijvoorbeeld bij een verhuizing alsnog geïsoleerd worden.”

Hoge temperatuur warmtepomp

Verhaaren vertelt dat het met de nieuwe generatie warmtepompen gemakkelijker is om ook hoge temperaturen te maken. “Een warmtepomp die gebruikt maak van propaan als koudemiddel kan temperaturen van 70 graden produceren. Daar zou je alle woningen vanaf 1980 op aan kunnen sluiten. Woningcorporaties pakken nu massaal de schil van de woningen aan, maar dat is een kostbare operatie en het zorgt voor huizen die potdicht zitten.”

Subsidie aardgasvrije woningen

Het project heeft ondersteuning gekregen vanuit de Innovatietender aardgasvrije woningen, wijken en gebouwen, die door de ministeries van BZK en EZK samen met met Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) en de TKI Urban Energy begin 2018 is opgezet. De Provincie Zuid-Holland draagt met een subsidie bij aan de Pilot fase 2 ‘Huizenblok Berkelse Wal all-electric’. De gemeente Lansingerland zorgt ervoor dat de particuliere woningeigenaren via het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting tegen gunstige voorwaarden hun eigen investering kunnen financieren.
Het Helena-concept won vorig jaar tevens de “All-electric challenge 2018” van Stichting Natuur & Milieu.