Restauratietechniek

Artikel delen

In het Overijsselse Overdinkel kregen 42 woningen uit de jaren 70 een make-over. Mét de aanpak van de gedateerde gevels is tegelijkertijd de isolatie verhoogd. Daarmee krijgen de woningen niet alleen een nieuwe, frisse uitstraling, maar het scheelt de bewoners ook flink in de energielasten. In de voorgevels is nu méér metselwerk toegepast met speciale smallere bakstenen. Daardoor kon meer isolatie worden toegepast, zonder aanpassing van de bestaande fundering.

Tekst: Carla Debets Bouwtekst; foto’s: De Witte – Van der Heijden Architecten

Architect George de Witte van De Witte – Van der Heijden Architecten uit Enschede maakte het plan van aanpak voor de renovatie: ‘De woningen dateren van eind jaren 70 en kenmerkten zich door een grote eentonigheid. Alle rijtjes waren voorzien van gevelsluitende puien tussen smalle bakstenen muurdammen, zowel in de voor- als achtergevels. De gevels bleken bovendien nauwelijks geïsoleerd.’
Woningbouwvereniging Domijn wilde graag het wijkje aanpakken en de woningen op een hoger plan brengen. De Witte stelde onder ander voor ook méér variatie in de gevels aan te brengen. Aanpassing van de fundering was uit kostenoogpunt geen optie. Daarom werd gezocht naar een gevelaanpak die tóch een goed resultaat zou opleveren op isolatiegebied.

Méér metselwerk

De gevels bestonden uit gemetselde penanten met daartussen gevelsluitende verdiepingshoge puien. Ook de voor- en achterdeuren waren in deze puien opgenomen. In de spouwmuren was slechts 2 tot 3 cm isolatie opgenomen, gebruikelijk voor die tijd.
Om de gevels een wat robuuster uiterlijk te geven, koos architect De Witte voor méér baksteen. Het gevelaanzicht werd meer ‘een massa met gaten’ dan penanten met een vulling. De hoeveelheid metselwerk is na de aanpassing circa 35 tot 40 procent meer dan in de oude situatie. Ook de nieuwe rode baksteen zorgde voor een metamorfose ten opzichte van de oorspronkelijke lichtgele baksteen.
Deze aanpak was (financieel) alleen haalbaar voor de voorgevels, in de achtergevels zijn alleen nieuwe gevelsluitende elementen (met méér isolatie) aangebracht.

Meer variatie

Voor de nieuwe voorgevels ontwierp De Witte een aantal variaties. Immers: een van de doelstellingen was ook dat het seriematige karakter zou verdwijnen. Bij die variatie handhaafde hij echter wel het oorspronkelijke verticale karakter, maar dan op het niveau van de kozijnen; dit zorgt voor enige statigheid. De gevelopeningen van de begane grond en verdieping zijn dus nu gaten in de massa en de voordeur is losgemaakt van de gevelsluitende pui. Hierdoor wordt het weer duidelijk de voordeur, geaccentueerd door een betonkader over twee lagen.
De variatie in de gevel is vooral op de begane grond doorgevoerd: het kozijn kon worden uitgevoerd met een gemetselde borstwering, of met een kozijn tot op de begane grond. Daarnaast konden de bewoners kiezen voor een bloemenraam dat buiten de gevel uitstak of een erker van circa 100 cm diep.
Uiteindelijk koos echter geen van de bewoners die zouden blijven zitten, voor één van deze mogelijkheden. Reden was dat zij daarvoor een huurverhoging moesten betalen. De woningbouwvereniging koos ervoor om in enkele leegkomende woningen toch de variaties uit te voeren, minimaal één per rijtje.

Smalle bakstenen

Dat de voorgevel ook is doorgezet om de hoek, was een belangrijke reden om te zoeken naar een goede oplossing voor de baksteen. De Witte: ‘We hebben wel steenstrips overwogen, maar dit blijft op de hoeken altijd goed zichtbaar. Daarom hebben we gezocht naar een steen die smaller is dan gebruikelijk, maar waarmee we toch een mooie overgang op de hoeken konden maken. Zo kwamen we terecht bij de zogenoemde Beeksteen, een steen in waalformaat maar dan slechts 65 mm breed in plaats van de gebruikelijke 100 mm. Bij handhaving van de dikte van de spouwmuur van 270 mm zou er dan bovendien méér ruimte voor isolatie overblijven.’
Het oude buitenspouwblad is vervangen door het nieuwe spouwblad van Beekstenen, die ter hoogte van het maaiveld 15 mm naar buiten zijn gemetseld waardoor nog meer ruimte ontstond voor een goede luchtspouw én circa 70 mm hoogwaardige isolatie. De nieuwe gevelelementen bestaan uit hsb wanden, gevuld met isolatie, waardoor de nieuwe gevels een R-waarde hebben ? 2,5 m2K/W. Samen met de toepassing van HR++-glas in de gevels én de aanpak van de daken en vloeren en een nieuwe cv-ketel, hebben de woningen nu een energielabel A in plaats van D.

Kunststof kozijnen

Het verticale karakter van de gevels wordt geaccentueerd door het ontwerp van de nieuwe kozijnen. Deze zijn ontworpen met dikkere stijlen dan gebruikelijk, tot circa 75 mm dikker. En deze stijlen lopen bovendien dóór voor het metselwerk langs (aan de bovenzijde) en tot op de waterslag (aan de onderzijde). Dit geeft de gevels ook meer plasticiteit. De woningbouwvereniging koos uit onderhoudsoogpunt voor kunststof; weliswaar een wat hogere investering, maar deze kan in het toekomstig onderhoud weer worden terugverdiend.
Het uitvoeren van de dikkere stijlen kostte in kunststof nog wel enig zoekwerk, vanwege de ongebruikelijke profielen. Uiteindelijk zijn de profielen speciaal gemaakt voor dit project, mét opgedikte stijlen.
Om de verticaliteit van de strook ter plaatse van de voordeur te benadrukken, zijn betonkaders ontworpen, die net als de opgedikte stijlen uitsteken buiten het metselwerk.

Bouwgegevens
 

Opdrachtgever: Woningstichting Domijn, Enschede
Ontwerp: De Witte – Van der Heijden Architecten, Enschede
Uitvoering: Vastbouw Oost BV, vestiging Enschede
Leverancier Beeksteen: CRH Clay Solutions, Neer
Start renovatie: maart 2010
Renovatie gereed: eind augustus 2010
Kosten renovatie: 56.6000 euro per woning, totaal 2,38 miljoen euro, incl. BTW

 

 

[RT0311Renovatie01.jpg]
[Bs] Met nieuwe baksteen buitenspouwbladen en nieuwe gevelpuien hebben de woningen een complete metamorfose ondergaan.

[RT0311Renovatie02.jpg]
[Bs] Zo zag het oude gevelbeeld er uit, een typisch jaren ’70 woonwijkje

[RT0311Renovatie03.jpg]
[Bs] Voor meer variatie konden de bewoners ook kiezen voor een kozijn tot op de grond of een erker.

[RT0311Renovatie04.pdf]
[Bs] Detaillering van de nieuwe gevel.

[RT0311Renovatie05.jpg]
[Bs] In de kopgevel is een overgang van de voor- naar de achtergevel gemaakt met rondom het raam een bajonetachtige betonrand.