Herbestemming watertoren Groningen wint Watertorenprijs 2016

De één miljoen liter water in de Groningse Watertoren Noord is verdwenen, al bijna 40 jaar geleden. Al die tijd zijn er plannen gemaakt voor een herbestemming van de toren. Dankzij de bewonderenswaardige vasthoudendheid van een aantal betrokkenen kon het ontwerp waarmee Luc Veeger in 1991 de prijsvraag won, worden gerealiseerd. Reden voor de Nederlandse Watertoren Stichting om aan deze herbestemming de Watertorenprijs 2016 toe te kennen.
 
Foto’s: Arcadis Nederland BV
 
De uitdrukking ‘Er gaat niets boven Groningen’ kreeg in deze herbestemming van het enorme watervat van 1000 m3 tot multifunctionele ruimte letterlijk een nieuw hoogtepunt. Karakteristiek – en uniek in Nederland – voor deze toren is de open staalconstructie rondom een gemetselde schacht.
De (gewonnen prijsvraag)plannen van Luc Veeger uit 1991 belandden al snel in de ijskast vanwege het ontbreken van financiële middelen. In 2008 – als de toren 100 jaar oud is – benadert de gemeente architect Veeger, inmiddels werkzaam bij architectenbureau Arcadis Nederland BV, om de plannen te updaten. Samen met Remco van der Wal van Arcadis zijn de plannen verder uitgewerkt en in januari 2013 is daadwerkelijk met de herbestemming begonnen; het project is in mei 2014 opgeleverd. Over deze herbestemming verscheen een uitgebreid artikel in RenovatieTotaal nummer 6 van oktober 2015.
 
Gebruik watervat
De 42 meter hoge watertoren bestaat uit drie onderdelen: de gemetselde schacht met daarin het trappenhuis, de open staalconstructie en de gemetselde bovenbouw met daarin het grote stalen watervat. Het vat heeft een doorsnede van 13 meter, met daarboven een imposante hoge stalen dakconstructie.
Onder meer om een goede exploitatie van de toren mogelijk te maken, is een extra vloer in het watervat aangebracht, net boven de ronding van het vat. Onder deze vloer is een amfitheater gemaakt, waarbij de oplopende bolle wanden van houten tribunes zijn voorzien. In het bovenste cilindervormige deel van het reservoir bevindt zich een grote multifunctionele ruimte.
In de toegevoegde vloer is een glazen ‘oog’ gemaakt met een doorsnede van 3,6 meter, waardoor bezoekers van het amfitheater tot hoog in de fraaie dakconstructie kunnen kijken. Om het watervat heen zijn omlopen gerealiseerd van waaraf de bijzondere constructie van het watervat met zijn 8 mm dikke staalplaten die overnaads geklonken zijn, goed zichtbaar is.
Ook het herstel van de gemetselde bovenbouw had nogal wat voeten in de aarde. Het gevelmetselwerk was namelijk ook in de jaren 50 van de vorige eeuw al vervangen, maar verkeerde in slechte staat én er waren nogal wat originele details verdwenen. Hoewel de Rijksdienst het oude metselwerk graag wilde restaureren, bleek dit ondanks veel onderzoek niet mogelijk. Het nieuw opmetselen van de gevels bood bovendien de kans om de originele baksteendetaillering terug te brengen en nieuwe ramen en kozijnen toe te passen, die dichter bij de oorspronkelijke maat (uit 1908) lagen en in de originele kleurstelling.
 
Speciale lift
De ruimtes boven in de watertoren moesten voor iedereen toegankelijk zijn, maar de bestaande schacht bood geen ruimte aan een lift. Arcadis onderzocht vele mogelijkheden. Een extra liftschacht zou het karakteristieke beeld van de toren teveel aantasten. Arcadis ontwierp daarom zelf een lift die tussen twee stalen kolommen naar boven en beneden gaat, en die uiteraard binnen de regelgeving van het Liftinstituut valt. Om de kolommen zo slank mogelijk te houden, zijn deze samengesteld uit 30 mm dikke staalplaten. De kokers hebben een afmeting van 700 x 300 mm. De zwarte en witte banden op de kolommen verwijzen naar de peilstok in de schacht.