Stalen glasdeuren openen entreegebied van pakhuis Santos

Fotografie: ©studiohanswilschut

Pakhuis Santos is een toonbeeld van de rijkversierde pakhuisarchitectuur van begin 203 eeuw en is getransformeerd met behoud van het gevelbeeld. In het oog springende toevoeging is de kroon.

Pakhuis Santos dateert van 1902. Het is ontworpen door de architecten Kanters en Stok en was een prachtig voorbeeld van de pakhuisarchitectuur uit die tijd. Het pakhuis had rijk uitgewerkte gevels en een technologisch vooruitstrevende draagstructuur, met een heldere hoofdvorm en ‘eerlijk’ materiaalgebruik. In de loop der jaren was van die rijke architectuur echter wel het een en ander verdwenen, waaronder de diverse dakopbouwen.

Het Duitse design-warenhuis stilwerk liet een aantal jaren geleden zijn oog op het pand vallen voor zijn eerste Nederlandse vestiging. De opdracht tot restauratie en herbestemming ging naar WDJARCHITECTEN uit Rotterdam, in samenwerking met de Duitse RENNER HAINKE WIRTH ZIRN ARCHITEKTEN uit Hamburg. Stilwerk haakte echter af en in de zomer van 2023 kocht het Nederlands Fotomuseum pakhuis Santos aan, met steun van Stichting Droom en Daad. Daarmee kreeg het definitieve nieuwe programma voor het Rijksmonument vorm.

Zwevende kroon

Een in het oog springende verandering van het gebouw is de toevoeging van twee bouwlagen boven het bestaande dak, vormgegeven als een sculpturale kroon die boven het pakhuis lijkt te zweven. Deze kroon refereert aan het verdwenen oorspronkelijke daklandschap.

Een belangrijke ingreep was het maken van gebouwhoge vide in het hart van het pakhuis. Die brengt licht naar binnen en biedt ruimte voor een trappartij van begane grond tot en met de zevende verdieping, die samen met de liften de hoofdcirculatie tussen alle verdiepingen en functies vormt. Oorspronkelijk functioneerden de verdiepingen volledig los van elkaar en waren ze alleen bereikbaar met een kleine wenteltrap. De vide is gemaakt door het wegnemen van vloerbalken en vloerbeschot in de middelste vier vloervelden, waarbij de gietijzeren kolommen en ijzeren balken intact zijn gebleven.

Behoud van karakter

Het bestaande gebouw heeft bij de herbestemming zo veel mogelijk zijn bestaande karakter behouden, zowel in het interieur als in de gevel. De plafonds van houten balken en vloerdelen zijn in het zicht gebleven, maar ook de binnenzijde van het gevelmetselwerk is zonder voorzetwanden of na-isolatie in het zicht gebleven. Dit was ook bouwfysisch gunstig omdat hiermee vochtrisico’s ter plaatse van de oplegging van de balken in de buitengevel worden voorkomen.

De gevelopeningen waren oorspronkelijk afgesloten met laaddeuren en luiken. Waar nog aanwezig zijn de naar buiten draaiende raamluiken in een open stand gefixeerd. De naar binnen draaiende laaddeuren zijn iets naar binnen geplaatst en zijn desgewenst te sluiten om tentoonstellingsruimten deels te verduisteren. De laaddeuropeningen zijn voorzien van houten achterzetkozijnen met isolerende beglazing.

Ook in het interieur is het historische beeld zo veel mogelijk intact gelaten. Wel zijn de oorspronkelijk dichte deuren op de begane grond nu uitgevoerd met zo veel mogelijk glas.

Toegankelijke begane grond

Op de begane grond waren wel wijzigingen nodig. Deze bouwlaag heeft een open karakter en is vrij toegankelijk. Ze huisvest onder meer entreegebied, café, museumwinkel, bibliotheek en een ‘vrijhaven’ voor openingen en debatten en dergelijke. Om die openheid te bereiken zijn de oorspronkelijke dichte deuren vervangen door stalen deuren met grote glasoppervlakken. De keuze daarvoor is gevallen op stalen deuren van Jansen.

Architect Sander Nelissen van WDJARCHITECTEN: “Het openen van de begane grond was heel belangrijk. Dat hebben we gedaan door maximale transparantie van de deuren, met zo veel mogelijk glas. Omdat het tevens vluchtdeuren zijn draaien ze naar buiten open. In principe kunnen ze ook allemaal open gezet worden. Stalen deuren zijn hiervoor een logische keuze vanwege minimaal materiaalgebruik. Ze komen namelijk als nieuwe elementen in het zicht, anders dan de rest van het gebouw, waar we de houten achterzetkozijnen juist uit het zicht hebben gehouden. Daarbij hebben we hele goede ervaringen met de stalen puien van Jansen. Je kunt er heel veel mee en we gebruiken ze graag, zowel voor binnen als buiten en restauratie en nieuwbouw.”

Nieuwe entrees in kopgevel

De Janisol-profielen van Jansen werden niet alleen toegepast in de twee lange (straat)gevels, maar ook in de kopgevels. “De beide kopgevels waren volledig gesloten. Het waren zogenoemde wachtgevels. De bedoeling was om na Santos nog meer pakhuizen in dezelfde rij te bouwen, wat echter nooit gebeurd is. We hebben deze kopgevels nu gebruikt voor de ontsluiting van de shortstay-appartementen op de zesde bouwlaag, voor de toegang voor leveranciers én als vluchtuitgang van het noodtrappenhuis. Dit zijn dus nieuw toegevoegde entrees. Het zijn ook stalen puien van Jansen, maar ze zijn wat anders uitgevoerd dan de publieksingangen in de beide langsgevels. Hier hebben we boven de deuren ‘bovenlichten’ aangebracht, die vlak in de gevel liggen. De deuren zelf hebben we verder naar binnen geplaatst, in een soort nis. Dat was mogelijk doordat de muren meer dan 40 centimeter dik waren. De leveranciersingang is uitgevoerd in een combinatie van een smalle en een brede deur. De brede deur dient als loopdeur. Bij het transporteren van grote goederen kan ook de smalle deur worden geopend om meer doorloopruimte te creëren.”

De open en vrij toegankelijke entree is zo transparant mogelijk gemaakt met stalen deuren in het systeem Jansen Janisol – Vol-paniekdeur inbraakwerend.

Moderne techniek

Waar het materiaal staal refereert aan historie, is de techniek in deze deuren volledig van deze tijd. De Janisol-profielen zijn opgebouwd met twee halfschalen die met een thermische onderbreking met elkaar worden verbonden. Daardoor hebben ze een goede U-waarde (1,65 W/m²K). In de deuren is bijpassend hoogwaardig isolerend en inbraakwerend glas geplaatst glas geplaatst. Jansen leverde de deurprofielen aan gevelbouwer JM van Delft & zn inclusief alle toebehoren, zoals inbraakwerend hang en sluitwerk. De gevelbouwer bewerkte de profielen, zaagde ze in verstek en laste ze aaneen tot deuren. In totaal zijn er circa 15 dubbele stalen deuren geleverd. De deuren zijn geschoopeerd en tweelaags gepoedercoat.

Rob Neeleman van Jansen: “Veiligheid was in dit gebouw uiteraard een belangrijk thema. Stalen deuren zijn sterk en daarmee kun je dus uitstekend aan deze eisen voldoen. In dit geval zijn de deuren ook nog eens vluchtdeuren en zijn ze dus voorzien van paniekbalken en drangers.”

Jansen
www.jansen.com