Van kerk naar school

 Het aanvankelijke plan om de R.K. Daltonbasisschool St. Plechelmus in Hengelo uit te breiden met een nieuwe vleugel, leidde uiteindelijk tot het onderbrengen van de school in een voormalig kerkgebouw. Die kerk stond tegenover de school én op het punt gesloopt te worden. Architect Ronald Olthof van Leijh Kappelhoff Seckel van den Dobbelsteen architecten buitte alle bijzondere kenmerken van de kerk uit ten behoeve van de school.
 
Toen architect Ronald Olthof ging kijken naar de school die uitbreiding nodig had, zag hij een gebied dat grensde aan achtertuinen van woningen en waarin nogal wat noodgebouwen stonden. Maar hij zag ook de leegstaande kerk én de mogelijkheden die dit gebouw had. ‘Uitbreiding van de school met een nieuwe vleugel voor minimaal 30 jaar betekende dat elke verdere ontwikkeling van de buurt tegengehouden zou worden. Wilden we dit wel? Aan de andere kant van het plein stond de kerk die plaats moest maken voor zes nieuwe woningen. Ik heb tegen schooldirecteur Anneke Kuipers gezegd: geef me twee weken om een plan te maken.’

 
De totale school, inclusief uitbreiding, ofwel 12 lokalen in de kerk? Olthof maakte een rekensom: de oppervlakte van de kerk was circa 900 m2. Twaalf lokalen betekent een oppervlak van 1700 m2. Mét een verdiepingsvloer in de kerk zou de school dus prima in de kerk passen. Qua oppervlakte dan. Vervolgens stelde hij een kolommenstramien van 7,5 meter vast. ‘Alsof de kerk voor een school gemaakt is’, concludeerde Olthof.
Knelpunt was aanvankelijk de financiering; er was slechts een budget voor uitbreiding van de bestaande school. En hoewel gedacht werd dat dit wel voldoende zou zijn – de buitenmuren stonden er immers al – bleek een ruimer budget nodig. Uiteindelijk stelde de gemeente toch een nieuwbouwbudget beschikbaar.
 

Uitwerking in detail

De kerk dateert uit 1953 en is gebouwd volgens de Bossche School.
Olthof stelde vast dat vooral de ritmiek en de grote gemetselde bogen in de kerk bepalend waren voor de sfeer en de ritmiek. Om deze bogen zo veel mogelijk te respecteren én te benadrukken, zijn de schoolruimten als het ware tussen de kolommen ‘gewrongen’. De school kreeg een eigen constructie die is vrijgehouden van de constructie van de kerk. Dit volgens het idee van een gebouw in een gebouw. Niet alleen constructief is de nieuwbouw zoveel mogelijk losgehouden, ook qua materialisatie is het onderscheid duidelijk: tegenover de robuuste en sobere architectuur van de kerk staat de lichte, heldere en strakke vormgeving van de school.
 

Twee volumes

In de kerk zijn twee volumes gerealiseerd. In het middenschip bevinden zich tien klaslokalen en een speellokaal in een volume van twee verdiepingen. De bestaande kerkgevels rondom dit volume blijven over de volle hoogte zichtbaar. Boven op de zes lokalen op de verdieping zijn bovendien nog drie open werkbalkons gerealiseerd, voor de extra werkplekken buiten het lokaal, die kenmerkend zijn voor het Daltononderwijs.
Op de plaats van het oksaal is een tweede volume geplaatst met nog twee lokalen en eveneens een open werkbalkon. Dit volume lijkt te hangen aan het originele cassetteplafond boven de hoofdentree. Onder deze lokalen bevinden zich de personeelsruimten, waaronder de personeelskamer. Alle ruimten op de verdiepingen zijn met bruggetjes met elkaar verbonden.
De nieuwe volumes zijn aan de buitenzijde afgewerkt met witgeverfde gladde beplating, waarbij op diverse plaatsen geperforeerde gipsplaten werden aangebracht voor een betere akoestiek.
 

Bouwkundige aanpassingen

Voor de inbouw in de kerk konden geen grote prefab elementen worden ingebracht. Daarom is de nieuwe constructie opgebouwd uit relatief kleine stalen onderdelen, als een soort stellingkast, en zijn de verdiepingsvloeren ter plaatse gestort.
Het realiseren van voldoende daglicht was een extra uitdaging, mede omdat de begane grond geheel gesloten gevels had. De zijbeuken hadden platte daken; deze zijn gebruikt om lichtstraten aan te brengen. Op de begane grond zijn bovendien grote ramen aangebracht, wat mede mogelijk was door het ontbreken van de monumentenstatus. De nieuwe gevelopeningen zijn duidelijk herkenbaar aan hun forse lichtgrijze stalen kaders. Voor meer daglicht is ten slotte het glas in lood in de bestaande ramen grotendeels vervangen door helder glas; het bovenste deel is opnieuw voorzien van glas in lood.
Het ontbreken van de monumentenstatus had echter ook een belangrijk nadeel. Zo moest de kerk na herbestemming voldoen aan de eisen van nieuwbouw. Daarvoor was het onder meer noodzakelijk om de bestaande gevels te voorzien van spouwmuurisolatie. En de 66 cm dikke gevels bleken spouwen van 22 cm te hebben, wat dus heel veel isolatie betekende. En gevolg van ‘een gebouw in een gebouw’ is dat er geen ramen opengezet kunnen worden. Daarom is een volledig gebalanceerd ventilatiesysteem met warmteterugwinning toegepast.
 

Behouden elementen

Een aantal oude elementen bleef behouden. Zo zijn de houten entreedeuren origineel en staan er binnen nog twee biechtstoelen die nu als opslagruimten dienen. De voormalige doopkapel is als mediatheek ingericht, maar kan ook als spreekkamer of als stiltecentrum dienen.
Daarnaast zijn diverse materialen hergebruikt zoals de glas in lood ramen (deels) en de natuurstenen treden die in de sanitaire ruimten zijn toegepast. Tenslotte refereren diverse nieuwe elementen aan de oorspronkelijke functie: de ‘aureolen’ onder de pl-verlichting en crosslights in de personeelsruimten.
‘Bij alle keuzes stond wel steeds voorop dat het ging om een school en niet meer om een kerk. Maar daarbij kun je wel verwijzen naar de geschiedenis’, voegt Olthof nog toe. ‘Herbestemming is sowieso een bijzondere opgave. Je moet daarbij eerst kijken naar het gebouw en de kwaliteit. Wat wil je behouden? En dan pas kijken naar de nieuwe functie.’
 
 

Bouwgegevens

Opdrachtgever: Dr. Schaepmanstichting, gemeente Hengelo
Ontwerp: Leijh Kappelhoff Seckel van den Dobbelsteen architecten, Hengelo
Uitvoering: Morssinkhof Bouw, Enschede
Adviseur constructies: Lucassen Bouwconstructies, Hengelo
Start herbestemming: juli 2009
Herbestemming gereed: juli 2010
Bruto vloeroppervlak: 2340 m2
Kosten herbestemming: € 2.566.000,- excl. BTW (bouwkosten + installaties)