Meer houtonderzoek in monumenten, gericht op behoud

Betrokken partijen zijn zich er steeds meer van bewust dat met hout in monumenten zorgvuldig moet worden omgesprongen. SHR merkt dat aan een toenemende vraag naar inspecties en beoordelingen van monumentale houten constructies.

Jos Creemers, projectleider bij Stichting Hout Research (SHR), beaamt dat de behoefte aan inspecties en beoordelingen van ‘oud hout’ steeds groter wordt. ‘Er is een tweeledig effect. Enerzijds komen er meer en betere mogelijkheden om objectieve beoordelingen uit te voeren. De Resistograph® geeft al vele jaren de mogelijkheid om houten constructiedelen bijna non-destructief intern te beoordelen op eventuele aantasting.’
Deze methode werkt met een dunne boornaald die met een vaste snelheid in het hout wordt gebracht en waarbij het apparaat de boorweerstand registreert. Wat resulteert is een klein gaatje van 3 mm en een grafiek die als het ware een dwarsdoorsnede is van het hout en waaruit kenners de staat van dat hout kunnen aflezen. ‘Is toch een stuk duidelijker dan kloppen met een hamer’, voegt hij nog toe.

Woodworm Detector
Sinds enige tijd wordt bovendien de Woodworm Detector steeds meer voor opdrachten ingezet. Met dit apparaat kan actieve aantasting van hout door insecten worden aangetoond. De knagende larven van houtworm, huisboktor en consorten veroorzaken namelijk hoogfrequente trillingen die met de detector worden opgepikt en geregistreerd.
Na veel eigen laboratoriumonderzoek en praktijkproeven zijn de haken en ogen van de methode bekend en wordt deze SHR ontwikkeling met vertrouwen in de praktijk ingezet. Daarbij maakt het niet uit of het om de dakplaat van een woning gaat, om plaathout op de werf van een houthandel of om houten heiligenbeelden bij een restaurateur. Onlangs zijn bijvoorbeeld samen met de Monumentenwacht metingen gedaan aan de houten constructie van een Gelderse kerktoren. Binnenkort zal SHR op haar website een Houtwormloket lanceren, waar metingen met de Woodworm Detector op heel eenvoudige wijze kunnen worden aangevraagd. Uiteraard blijft een telefoontje ook mogelijk.

Meer vooronderzoek
Als het over aantasting gaat, dan komt meteen het andere deel van het tweeledige effect ter sprake. Vorig jaar hebben de Rijksdienst Cultureel Erfgoed (RCE) en de Monumentenwacht in samenwerking met de Nederlandse Vereniging van Plaagdiermanagementbedrijven (NVPB) ‘Het nieuwe bestrijden’ voorgesteld. SHR heeft actief bijgedragen aan twee symposia, waarbij ruim 200 personen uit het vak uit Nederland en België zijn bijgepraat over deze nieuwe richtlijnen voor het bestrijden van houtaantastende insecten en schimmels in monumentale gebouwen.
Uitgangspunten van de richtlijnen zijn het zo veel mogelijk bewaren van historisch materiaal en het zo beperkt mogelijk toepassen van bestrijdingsmiddelen. Om dat te bereiken komt meer nadruk te liggen op goed vooronderzoek, en als het gaat om aantasting door insecten komt de praktische toepassing van de Woodworm Detector dus precies op het goede moment.

Constructieve beoordeling
Een ander punt dat speelt zijn de geldende richtlijnen voor constructieberekeningen. Indien deze zonder nadenken op de houtconstructies van onze monumenten worden toegepast, dan rekenen we die constructies ‘kapot’. Dat is een schrille tegenstelling met het simpele feit, dat ze er al (honderden) jaren staan. Bij de beoordeling van historische houtconstructies kan niet gewoon worden uitgegaan van sterkteklassen, maar moet meer rekening gehouden worden met de individuele elementen, hun staat en hun functie in het geheel.
SHR houtconstructeur en TUE hoogleraar André Jorissen wordt voor deze vragen ingezet omdat hij in staat is een sterktebeoordeling te doen van hout op locatie. Zijn kennis zal leiden tot een systeem van beoordeling waarover hij binnen niet al te lange tijd nader zal berichten. ‘Goed dat al die opgebouwde kennis en ervaring steeds meer gebruikt wordt’.