Combinatie van zorg- en woonfuncties in nieuwe Centrum van Zorg

Auteur: Paul Engels

Het voormalige Slotervaartziekenhuis wordt getransformeerd tot Centrum van Zorg, met medische zorgfuncties gecombineerd met verschillende woon-zorgvormen.

Initiatiefnemer voor het brede zorgcentrum is Zadelhoff. Deze onderneming in vastgoedbeheer en projectontwikkeling vond het zonde als het markante gebouw zou worden gesloopt. Want zo’n gebouw is niet reproduceerbaar. Je praat immers over een gebouw dat door vorm en omvang een tijdbeeld vertegenwoordigt. Die visie brengt Zadelhoff ook naar voren als lid van het Nationaal Renovatie Platform om te voorkomen dat kenmerkende gebouwen worden gesloopt voor nieuwbouw. Maar dat is niet alles: mensen gebruiken de stad steeds intensiever: zij willen er wonen, werken en ontspannen. Om aan deze vraag te voldoen, verdwijnen gebouwen die een maatschappelijke functie hebben steeds vaker door transformatie. In dit Slotervaartziekenhuis hebben veel mensen uit Amsterdam en omgeving zorg ontvangen. In allerlei vormen. Van geboorte tot overlijden en van lief tot leed. Het is een gebouw van iedereen geworden. Die maatschappelijk betekenis is absoluut één van de redenen waarom Zadelhoff dit gebouw niet wil laten transformeren tot woningen of iets dergelijks, maar dat is ingezet op een mix van functies, die bijvoorbeeld ook voorzien in buurtzorg en een oplossing voor het nijpende tekort in de verpleeghuiszorg.

Zadelhoff bereikte overeenstemming met de gemeente Amsterdam over deze plannen, waarin het maatschappelijke belang van betaalbare zorgverlening uitgangspunt is. Nadat het faillissement van de MC Groep, dat de laatste jaren heeft gestreden om het noodlijdende Slotervaartziekenhuis te laten renderen, helemaal was afgerond, hebben, Inbo, DWA, Strackee en Altavilla voor de opdrachtgever de toekomstmogelijkheden verkend. In de verkenning zijn onder meer ingrepen als een verduurzaamde gebouwschil en natuurinclusief bouwen als optie naar voren gebracht. De haalbaarheidsstudie met bouwkostenraming is begin 2020 gepresenteerd. Daaruit bleek dat het hoofdgebouw kon worden gerenoveerd, al zijn er grote ingrepen noodzakelijk, bouwkundig, bouwfysisch, installatietechnisch en akoestisch. Het gebouw is bouwfysisch in zeer slechte staat, met een vrijwel ongeïsoleerde gebouwschil. Zo zit in de kozijnen bijvoorbeeld nog enkel glas. Het wordt een hoogwaardige gebouwschil met triple glas in de geïsoleerde gevelelementen. Vooruitlopend op de renovatie van het hoofdgebouw in z’n kenmerkende kruisvorm, is één van de aanliggende laagbouw tangentgebouwen als een soort pilot inmiddels gerenoveerd; het gebouw is volop in gebruik, net als enkele verdiepingen van het hoofdgebouw.

De structuur van het gebouw met beddenkamers op de bovenste verdiepingen, die een logische plek voor de woon-zorgfuncties vormen.

De nieuwe structuuropzet voor de installatietechniek volgt de kruisvormige opzet van het gebouw.

Ontwikkeling Schinkelkwartier

Uiteindelijk is het de bedoeling dat de tangentgebouwen wijken voor nieuwe gebouwen die 50.000 tot 70.000 m2 extra woonruimte in dit Schinkelkwartier gaan opleveren.  Deze wijk met kantoorfuncties ligt op een strategische locatie tussen Zuidas en Schiphol. Hier zijn bij uitstek kansen voor het ontwikkelen van een stedelijk gebied, waarin groen, economie en wonen elkaar versterken. Er liggen inmiddels stedenbouwkundige plannen, waarbij het Slotervaartziekenhuis in verschillende varianten wordt omzoomd. Maar het gebouw blijft mede door de hoogte van tien verdiepingen een landmark in dit gebied.

Het is een omvangrijke betonnen kolos die misschien niet iedereen qua beeld aanspreekt, maar het is een robuust en praktisch gebouw. Het kruisgebouw heeft een onderbouw van vijf lagen die breder is dan het bovendeel waar plek was voor 300 bedden. Daardoor was bovenin, van laag 6 t/m 10, een logische plek voor de woon-zorgfuncties. De beddenkamers hadden ook badkamers en was er al een belangrijke voorziening voor de woon-zorgfunctie. In de onderbouw komen ruimtes voor eerstelijnszorgpartijen als huisartsen, allerlei zorg-gerelateerde bedrijven, maar ook ruimtes waar de buurt terecht kan voor vergaderingen of maaltijden. De plint kan mogelijk extra aantrekkelijk worden met winkels, supermarkt, café en/of eetgelegenheden met buitenterrassen. Daarboven is en wordt het allemaal zorg wat de klok slaat, maar dan wel in een breed spectrum van functies die allemaal hun specifieke wensen qua indeling, comfort en installatietechniek hebben.

Installatietechniek met flexibiliteit

De sprinklerinstallatie is van recente datum en blijft gehandhaafd.

De installatietechniek wordt daarom op de uiteenlopende zorg- en woonfuncties geënt, inclusief de nodige flexibiliteit zodat het gebouw in de toekomst voor andere functies verhuurbaar is, mocht daar ooit sprake van zijn. Nu al is sprake van verschillende installatietechnische wensen en eisen, van laboratoriumfuncties tot wonen. Veel techniek in het gebouw van 45 jaar oud is zodanig verouderd, dat alles moet worden vernieuwd. Er is natuurlijk onderhoud gepleegd, maar de laatste jaren, toen het ziekenhuis in zwaar weer zat, zijn vooral ‘pleisters geplakt’. Alleen de meer recent aangebrachte sprinklerinstallatie en brandmeldsysteem worden nu weer gebruikt. Alle E-installaties worden vernieuwd. Voor de ventilatie komt er een systeem met warmteterugwinning en op het dak een nieuwe luchtbehandelingskast met grote warmtewielen. Voor de verwarming wordt aangesloten op de stadsverwarming. Daarnaast komt er een eigen warmtepomp waarmee extra vermogen ontstaat om te kunnen verwarmen, maar ook om te kunnen koelen. De opzet is om aan de plafonds klimaatinstallaties voor verwarming en koeling op te nemen. Definitieve keuzen worden gemaakt in overleg met de aanstaande huurders. Uitgangspunt is een goed casco met ruim voldoende ventilatie, verwarming en koeling.

De installatietechniek is vaak zo’n 45 jaar oud en wordt geheel vervangen door moderne, energiezuinige installaties.

In het gebouw zitten met name rond het hart veel schachten voor het verticale leidingtransport. Omdat het ziekenhuis veel mensen ontving, zat er royale ventilatie in. Maar daarbij werd koude lucht van buiten aangevoerd en warme lucht zo uitgeblazen. Dat vergde heel veel energie. In de nieuwe situatie wordt het energieverbruik minimaal gehalveerd. Ook komt overal ledverlichting en dat scheelt aanzienlijk. De grootste energiewinst komt uit de nieuwe gebouwschil, die als een warme jas om het gebouw sluit. Behalve begane grondvloer en dak is dat een nieuwe geïsoleerde buitengevel. Tussen de betonvloeren komen nieuwe complete kozijngevels. Weliswaar loopt de betonconstructie op veel plekken van binnen naar buiten, onder andere in consoles voor de glazenwassersbalkons, maar zoveel mogelijk koudebruggen worden weggenomen, binnen de ruimte die de betonconstructie biedt. Wel worden sparingen in de betonvloeren gemaakt om meer openheid en verbindingen tussen verdiepingen te creëren, bijvoorbeeld in de vorm van een transparant trappenhuis. Alle liftinstallaties worden vernieuwd.

In de grote technische ruimten is voldoende plek.

Oorspronkelijke elementen

Het gebouw bezit opvallende bouwkundige elementen zoals cassetteplafonds. Inbo heeft een ontwerp gemaakt waarbij veel van de oorspronkelijke elementen worden gehandhaafd en juist nadrukkelijk in het zicht komen, zoals deze plafonds. Qua exterieur wordt de horizontale geleding benadrukt door de nieuwe gevelelementen en gekleurde zonwering. Het beton wordt schoongemaakt en krijgt een nieuwe coating. Daarvoor zijn pilots uitgevoerd op delen van de gevel.

Medicomzes en Homij Technische Installaties zijn de uitvoerende partijen voor de renovatie, met DEV voor het bouwmanagement. Zadelhoff is vastbesloten om dit project tot een succes te maken. Het is een mooie gedachte dat er straks weer 24/7 zorg wordt geboden in dit gebouw met zo’n rijke ziekenhuishistorie. Er is veel interesse aan de kant van zorgpartijen voor een plek in het gerenoveerde gebouw. Zo ontstaat een rijke schakering aan zorgfuncties, die elkaar onderling gaan versterken.