Voormalige kweekschool in Amsterdam grondig gerenoveerd tot Nationaal Holocaustmuseum
Een van de meest indrukwekkende plekken van Amsterdam sinds de Tweede Wereldoorlog is de Hollandsche Schouwburg. Tijdens de donkerste dagen van de Jodenvervolging gebruikten de nazi’s het voormalig theater als verzamelplaats voor de deportatie van joden naar de nazi-vernietingskampen in het oosten van Europa. De afgelopen jaren is het pand gerenoveerd, tezamen met de tegenovergelegen voormalige Hervormde kweekschool, die hiervoor al was ingericht als tijdelijk Holocaustmuseum. Nu is het geheel up-to-date gemaakt om in 2024 te openen als Nationaal Holocaustmuseum en gedenkplaats Hollandsche Schouwburg en dat had nogal wat voeten in de aarde.
Auteur: Harmen Weijer. Foto’s: ABT/ OFFICE WINHOV/Harmen Weijer
Een van de meest indrukwekkende plekken van Amsterdam uit de Tweede Wereldoorlog is de Hollandsche Schouwburg. Hier werden joodse Nederlanders uit Amsterdam en omstreken bij elkaar gebracht om uiteindelijk op transport te worden gesteld naar de nazi-vernietingskampen in het oosten van Europa.
De twee historische panden in Amsterdam stonden de afgelopen jaren al centraal bij de herdenking van de Holocaust. De Hollandsche Schouwburg is gebouwd in 1892 en werd destijds geopend als Artis Schouwburg. Niet verwonderlijk, want Artis ligt om de hoek. Twee jaar later ging het theater als Hollandsche Schouwburg verder. Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog veranderden de nazi’s de naam in Joodsche Schouwburg: joden, die niet meer voor een niet-joods publiek mochten optreden, gaven hier nu optredens voor een uitsluitend joods publiek. In juli 1942 vorderden de nazi’s de schouwburg en werd het gebouw ingezet als verzamelplek, gevangenis en deportatieplaats voor joden uit Amsterdam en de provincie. Vanaf de jaren 1960 is het voormalige theater in gebruik als gedenkplaats voor de slachtoffers van de Holocaust.
Het Nationaal Holocaustmuseum opent in een historisch gebouw aan de overkant van de Plantage Middenlaan, de voormalige Hervormde Kweekschool. Tijdens de oorlog gebruikten de nazi’s de naastgelegen Crèche als verzamel- en deportatieplaats voor jonge, joodse kinderen. Directrice Henriëtte Pimentel hielp honderden kinderen ontsnappen, onder andere via de Kweekschool.
Aangepaste gevel
In de loop van de jaren zijn beide panden flink verbouwd. Zo zijn de theaterzaal en het toneel van de Hollandsche Schouwburg afgebroken en is daar een binnenplaats met gedenknaald voor in de plaats gekomen. Ook de voormalige Hervormde Kweekschool is onder handen genomen. Tezamen met architectenbureau Office Winhov is de bijna afgeronde renovatie door ABT verzorgd, waarbij ABT verantwoordelijk is voor advies over de constructies, installaties, bouwfysica, brandveiligheid en akoestiek.
De tegenover gelegen voormalige kweekschool is getransformeerd tot Nationaal Holocaustmuseum. Daarbij is rechterdeel van de gevel voorzien van een nieuwe, witte gevel met zogeheten Braziliaans, opengewerkt metselwerk, dat ook is gebruikt bij het Anne Frankhuis.
De gevel van de voormalige kweekschool is geheel veranderd, vertelt Michiel IJskes van ABT, verantwoordelijk voor de constructies. “De glazen gevel aan de rechtervoorkant is met hulp van Buro Vrekemans voorzien van een nieuwe, witte gevel met zogeheten Braziliaans, opengewerkt metselwerk, dat ook is gebruikt bij het Anne Frank Huis. Ook is de gevel van de bovenste verdieping aangepast en van een nieuwe kap voorzien. Dat lijkt meer op hoe de voormalige Hervormde kweekschool origineel in 1888 is gebouwd.”
Vloeren en fundering
Omdat de indeling van de voormalige kweekschool geheel is aangepast en er meer bezoekers naar binnen kunnen, is er door ABT onderzoek gedaan naar de vloeren en fundering. De bestaande fundering functioneerde nog goed. “De houten funderingspalen hebben we blootgelegd, en ze waren nog van goede kwaliteit. De bestaande vloeren van de 3 verdiepingen hebben we wel bewaard, maar ze zijn vooral verstevigd door extra balken aan te brengen om daarmee de hogere belasting van bezoekers aan te kunnen. Het gaat om 500 kg per m2.”
De houten funderingspalen zijn blootgelegd, en bleken nog van goede kwaliteit.
Een van de meeste bijzondere klussen in dit project was de plaatsing van de bron van de WKO in de achtertuin van de oude kweekschool. Voor de uitvoering van de WKO was een loodzware mobiele kraan nodig. Maar krijg die maar eens in het dichtbebouwde Amsterdam naar de achterkant. IJskes: “Dat was een precisieklus, want daarvoor is een opening in het bestaande pand gemaakt, waardoor de kraanwagen naar achteren kon rijden. Daarvoor hebben we een aantal constructieve werkzaamheden moeten uitvoeren, zoals het precies neerleggen van platen voor het verdelen van de krachten. Ook hebben we de kelder vol gezet met stalen schroefstempels.”
Om de bron van de WKO in de achtertuin van de oude kweekschool te kunnen plaatsen, was een 7 ton zware hijskraan nodig. Om die achter het pand te krijgen is een opening in het bestaande pand gemaakt, waardoor de kraanwagen naar achteren kon rijden.
Efficiënt ingepast installatieconcept
Na deze werkzaamheden is in de achtertuin een nieuwe tentoonstellingsruimte en een auditorium gebouwd. “Omdat er weinig ruimte was voor een technische ruimte voor dit nieuwe en het bestaande gebouw, hebben we die efficiënt ingepast tussen de tentoonstellingsruimte en het auditorium”, vertelt Kitty Huijbers van ABT, in dit project verantwoordelijk voor de installaties. “Daar kunnen we nog steeds bij voor onderhoud of calamiteiten, maar het is wel anders dan anders.”
Ook in het bestaande deel van het museum heeft ABT slim gebruik gemaakt van de weinige ruimte die het gebouw voor installatietechniek heeft. Huijbers: “Riolering, warmte/koude en elektra is van de technische ruimte in het bestaande gebouw deels door de fundering naar de nieuwbouw gebracht. We wilden echter de vrije hoogte van de 3 verdiepingen graag behouden, vandaar dat we de installatietechniek in de voormalige kweekschool verticaal hebben uitgelegd. Daarvoor hebben we de schoorstenen, die vroeger in het pand aanwezig waren, teruggebracht voor het moderne leidingwerk. Voor de distributie van de lucht in de ruimten zijn deels dubbele wanden gemaakt.”
Omdat er weinig ruimte was voor een technische ruimte voor het nieuwe en het bestaande gebouw, is de technische ruimte efficiënt ingepast tussen de tentoonstellingsruimte en het auditorium. Op de foto is deze te zien achter de nog ingepakte spijlen.
Bestaande schoorstenen hergebruikt
De voormalige schoollokalen, die nog behoorlijk goed intact zijn gebleven, zijn omgebouwd tot tentoonstellingsruimten. Deze worden van frisse lucht voorzien via ventilatie bovenin in de ruimten. Huijbers: “Omdat er lucht van dezelfde temperatuur als de ruimte wordt ingevoerd, is er een goede menging en daarmee een stabiel museumklimaat. Als we luchtbehandelingskasten hadden willen ontwerpen zoals normaal voor musea, dan hadden we twee keer zo grote ruimtes voor de kasten moeten hebben. Want meestal houd je bij musea rekening met extra marges, omdat je nooit precies weet hoeveel bezoekers er kunnen komen. Aan die marges hebben we flink zitten rekenen, want de ruimte voor die grote luchtbehandelingskasten is er niet. Dus we hebben het maximaal aantal bezoekers dat in het oude deel tegelijkertijd kan zijn – namelijk 150 mensen – goed afgestemd met het museum. Dat is ook heel realistisch voor dit museum. Daarbij zullen de echt kwetsbare objecten in goed afgesloten vitrines worden tentoongesteld.”
Door de renovatie is de bekende vluchtgang, waardoor de uit de naastgelegen crèche geredde kinderen via de kweekschool naar buiten zijn gesmokkeld, in ere hersteld. Het zal een van de authentieke plekken zijn van het Nationaal Holocaustmuseum. Dankzij een slim en efficiënt ingepast installatieconcept is deze up-to-date qua installatietechniek, en kan nog decennialang het indrukwekkende verhaal van de Jodenvervolging in Amsterdam verteld blijven worden.
De voormalige schoollokalen, die nu tot tentoonstellingsruimten zijn omgebouwd, worden van frisse lucht voorzien via ventilatie bovenin in de ruimten.
