Slimme en integrale apparatuur verduurzaamt appartementencomplexen

Door Harmen Weijer

De voorspellende regelsysteem, dat BeNext samen met Happy Balance TNO heeft ontwikkeld, en uitgetest in een pilot in Leusden.

Bij het Happy Balance-renovatieconcept wordt de gebouwschil (gevel, dak, vloer) verbeterd en wordt de cv-ketel vervangen door een warmtepomp en Lage Temperatuur Verwarming-convectoren (LTV). Deze technologie kan samen met kennis van de Hogeschool Utrecht, de vraaggestuurde ventilatie op basis van CO2­sensoren van JAGA en de warmtepomp van DHPS tot een passend voorstel voor Verenigingen van Eigenaren leiden.

Om dit concept breed te kunnen vermarkten, ontwikkelt TNO samen met de Stichting Happy Balance een Model Based Predictive Controller (MBPC)­regelsysteem voor bestaande gebouwen. Leo Bakker van TNO over het concept: “Verduurzamen van Nederlandse klimaatsystemen is relatief complex. Warmtepompen hebben een stuk minder vermogen dan cv­ketels, waardoor het opwarmen van de woningen en het boilervat voor warmtapwater ruim op tijd moet gebeuren. Als daarnaast de salderingsregeling versobert, waardoor je minder terugkrijgt voor je opgewekte PV­energie, kan het slim zijn met deze zelf opgewekte energie je boilervat of woning eerder of extra te verwarmen. Dit schuiven met instellingen is ook interessant omdat het rendement van de warmtepomp vaak afhankelijk is van de buitentemperatuur. Daarnaast is dit interessant als de energieprijs gaat variëren in het kader van smart grid­oplossingen in latere verduurzamingsstadia. Het wordt dus steeds belangrijker om daarin een goede balans te bereiken.”

Regelsysteem

Om dat te regelen heeft Happy Balance samen met TNO en technologiepartner BeNext met subsidie vanuit de Demonstratie Energie en Klimaatinnovatie (DEI+) van RVO een regelsysteem ontwikkeld: het Model Based Predictive Controller (MBPC)-regelsysteem voor bestaande gebouwen.

Met dit kastje wordt de communicatie met een warmtepomp (of wtw, of omvormer, of accu of andere systemen) draadloos verbonden met de BeNext Gateway. Dit wordt voornamelijk toegepast in bestaande bouw, waar kabels trekken geen optie (meer) is.

De MBPC­controller voorspelt aan de hand van online weersvoorspelling, informatie uit sensoren en modellen hoeveel warmte er nodig is. Bakker: “Wij onderzochten in vijf demowoningen waar zo’n MBPC­controller was geïnstalleerd of het niet slimmer is om bepaalde installaties op een ander moment om energie te laten vragen. Daarvoor zijn sensoren op thermostaten en andere installaties in badkamers en keukens geplaatst. Zo kan het veel voordeliger zijn om een boiler overdag te laten opwarmen. Dan is het rendement van de warmtepomp beter, is er warm water nodig om te douchen en is er veel energieaanbod van zonnepanelen. Het vermijden van de ochtendpiek wordt nog wel een belangrijk punt als we allemaal op elektrisch verwarmen overstappen. De netwerken worden gemakkelijker overbelast.”

Leusden

Onder de warmtepomp is een draadloze warmtemeter geinstalleerd (blauwe kastje), Hiermee wordt bijvoorbeeld het warmtapwaterverbruik of de levering van warmte aan de woning (centrale verwarming) geregistreerd, waarmee de rendementen van de warmtepomp kunnen worden teruggerekend.

Om dit te regelen is technologie van BeNext gebruikt, en uitgetest in een pilot in Leusden. “Dit appartementencomplex was al gerenoveerd, maar we hebben sensoren achteraf geïnstalleerd”, vertelt Edwin van Kessel van BeNext. “Daarmee konden we de prestaties van de warmtepomp en het ventilatiesysteem monitoren, maar ook het gedrag van de bewoners. Op deze manier kunnen we van ieder huishouden een profiel maken. Zo zagen we dat het warmwatergebruik redelijk constant is: de een vraagt alleen ’s ochtends veel warm water en de andere alleen ’s avonds. Dankzij die constante weet je dus dat die boiler overdag niet warm gehouden hoeft te houden, of wat het beste moment is om het legionella programma te starten. Dat scheelt weer energie. En als het overdag zonnig is, kun je voor de avondpiek het warm water duurzaam opwekken. Zo zijn we op twee momenten goedkoper uit.”

Het bleek dat het in Leusden werkt. “Er zijn nog meer besparingsmogelijkheden getoetst, bijvoorbeeld: moet je het hele huis steeds verwarmen of kan deze automatisch uitgezet worden als er niemand aanwezig is? Al met al hebben we hier zo’n 10 tot 15 procent warmtebesparing behaald”, aldus Van Kessel.

Dit appartementencomplex was al gerenoveerd, maar de sensoren zijn achteraf geïnstalleerd. Daarmee konden de prestaties van de warmtepomp en het ventilatiesysteem gemonitord wordne, maar ook het gedrag van de bewoners.

Sneller, opschaalbaar en integraler

Deze pilot heeft ervoor gezorgd dat Happy Balance een spin-off heeft opgezet, Vverduurzamen.nl, om het concept op te schalen en bij meer VvE’s tot energiebesparing en verduurzaming te leiden, vertelt Jeroen Schutz van Stichting Happy Balance. “We hebben gezien in onder andere Leusden maar ook bij een project in Amersfoort dat dit soort trajecten al snel 3 tot 4 jaar duurt. Dat moet niet alleen sneller, het moet ook opgeschaald worden en het moet meer integraal. Er zijn veel meer zaken die de afgelopen jaren er bij zijn gekomen en op elkaar in werken, zoals gezonder wonen, dus goed ventileren. Daarom is de behoefte aan integrale oplossingen groter geworden.”

Vverduurzamen.nl wil dat in de praktijk brengen, en benadert VvE’s en beheerders actief om te helpen bij hun verduurzamingsambities. “We zijn nu bezig met zo’n 50 projecten, en er zitten ook een heel aantal in de pijplijn”, vertelt Peter van Vendeloo, eigenaar van WeThePeople, het adviesbureau dat helpt om het verduurzamingsverhaal bij VvE’s tussen de oren te krijgen. “De urgentie neemt toe, de energieprijzen zijn hoog, maar ook komt 2050 nu snel dichterbij. VvE’s zijn nu sneller dan voorheen geneigd tot besluitvorming over te gaan. Wel zit het grootste deel van de projecten in het adviestraject, en wat minder in de uitvoering. We hebben ook specifiek gekozen kleine stapjes in dit adviestraject te nemen, denk aan intake, een quick scan, en dan pas een maatwerkadvies. Op deze manier is het te behappen en betaalbaar voor VvE’s. Een quickscan bijvoorbeeld geeft al een goed beeld van wat een VvE kan doen om te besparen. Daarbij luisteren we heel goed naar de leden van de VvE, zodat de scenario’s die we in zo’n quickscan aangeven, goed kunnen worden besproken.”

Hoeveel VvE’s Vverduurzamen.nl de komende jaren gaat oppakken, durven Van Vendeloo en Schutz niet te zeggen. “We willen het vooral heel goed doen. En de koek is erg groot, want er zijn heel veel VvE-complexen die gedaan moeten worden”, aldus Van Vendeloo.

Meer info: www.stichtinghappybalance.nl en www.rvo.nl/dei.