“In veel steden ligt een schat die nog niet gedolven is”
Oog hebben voor niet alleen architectonische hoogstandjes, maar zeker ook de sociale aspecten van wonen: dat typeert KAW Architecten 43 jaar na oprichting nog steeds. En of het nu de ‘echte’ woningnood uit de jaren zeventig van de vorige eeuw betreft, of het tekort aan woningen dat anno nu ontstaat door de veranderde woonvraag: de opdracht is volgens KAW-directeur Reimar von Meding niet veranderd. Als we bestaande woningen slimmer gebruiken door aanpassing of herindeling, kunnen we deze nieuwe woningnood te lijf gaan. “En de energietransitie fungeert daarbij als breekijzer.”
Reimar von Meding (KAW Architecten) pleit voor slimmer gebruik bestaande woningen
Portiekwoningen, zoals hier in de Amsterdamse Bosleeuw, zijn niet alleen het meest geschikt voor woningsplitsing. Ze moeten ook nodig verduurzaamd worden. Hier komen energietransitie en woningnood tezamen. Foto: Henk Raymakers
Auteur: Harmen Weijer
Directeur Reimar von Meding van KAW Architecten>“De oplossing voor de veranderende woningvraag ligt in veel grotere mate in de bestaande bouw.”
Dat we het anno 2019 over woningnood hebben, vindt Reimar von Meding niet echt terecht. Want bij woningnood, stelt hij, denk je aan mensen die geen woning hebben en onder de brug slapen. “Waar het nu om gaat is dat de woonvraag is veranderd, omdat de maatschappij is veranderd. Er zijn steeds meer eenpersoonshuishoudens, onder meer door vergrijzing. Echter, zeker tweederde van alle woningen in Nederland zijn eengezinswoningen. Door het maatschappelijk beeld van na de oorlog met het gezin centraal is hier decennialang op gestuurd. Maar de vraag is alweer geruime tijd een hele andere en daar is de afgelopen jaren onvoldoende op ingespeeld. De kloof tussen vraag en aanbod is inmiddels zo groot dat we kunnen nieuwbouwen tot we een ons wegen, maar het lukt ons nooit om aan die vraag te voldoen. De oplossing ligt in veel grotere mate in de bestaande bouw; daar moeten we proberen een match te vinden tussen de woonvraag en de woonkwaliteit, in combinatie met de energietransitie.”
Heuvelrug Wonen renoveert 840 woningen, waarvan een groot deel naar een veel hoger niveau naar CO2-neutraal. Foto: Pim Geerts
Heuvelrug Wonen renoveert 840 woningen, waarvan een groot deel naar een veel hoger niveau naar CO2-neutraal. Foto: Pim Geerts
Meer huishoudens in minder gebouwen
Daar wordt volgens Von Meding gek genoeg nog amper over gediscussieerd, terwijl er wel degelijk volop kansen liggen. “Neem de portiekwoningen die in heel veel Nederlandse steden in de jaren vijftig en zestig zijn gebouwd: het zijn vaak woningen van 70 of 80 m2, vaak net te klein voor gezinnen en te groot voor eenpersoonshuishoudens. Je kunt de woningen slimmer herindelen, beter aanpassen op de vraag en deels door splitsing het absolute aantal vergroten. Je ziet op dat gebied nog amper initiatieven. Op zich ook niet gek, want we hebben elkaar de afgelopen decennia steeds maar verteld dat woningen groter en groter moesten worden. Maar langzamerhand vindt er een omdenken plaats.”
Het zijn ook juist die portiekwoningen die het meest geschikt zijn voor woningsplitsing, zo heeft Von Meding met zijn KAW-medewerkers ontdekt. “Het is een schat in veel steden die nog niet gedolven is. Portiekwoningen zijn namelijk makkelijker te splitsen dan bijvoorbeeld galerijflats. Dat komt omdat portiekwoningen vanuit het hart worden ontsloten, waardoor er vanuit twee kanten licht binnenkomt. Daardoor kun je makkelijker van 2 naar 4 woningen uitbreiden. Door slimme integratie van nieuwe verticaal transport van leidingen kan dat zelfs op mutatieniveau. Wil je woningen van een galerijflat opsplitsen, dan ontstaan er vaak smalle en moeilijk indeelbare woningen en lukt dat eigenlijk alleen door het gebouw in zijn geheel aan te pakken.”
In Vlaardingen zijn aan de Soendalaan in de Indische Buurt 12 portiekwoningen naar nul-op-de-meter zijn gerenoveerd. Foto: KAW
In Vlaardingen zijn aan de Soendalaan in de Indische Buurt 12 portiekwoningen naar nul-op-de-meter zijn gerenoveerd. Foto: KAW
Energietransitie als breekijzer
Veel portiekwoningen zijn in het bezit van woningcorporaties. Om hen mee te krijgen fungeert de energietransitie als breekijzer, vertelt Von Meding. “Het zijn vooral deze portiekwoningen die moeilijk zijn om te verduurzamen. Op technisch gebied, omdat hier veel aan de gevel en qua isolatie moet gebeuren. Maar ook op sociaal gebied, zeker als het gaat om portiekwoningen van meerdere eigenaren waar bijvoorbeeld in het verleden woningen verkocht zijn door de corporatie. Het is een crime om iedereen mee te krijgen in die verandering. Dat vraagt om een combineerde aanpak.”
Zowel op het technische als het sociale vlak heeft KAW ervaring opgedaan. Zo is het verantwoordelijk voor de eerste twee nul-op-de-meterprojecten voor gestapelde bouw in Nederland. “Dat zijn forse renovaties. Het gaat om appartementen in de Groningse wijk Paddepoel, waar we het proces hebben begeleid. En vorig jaar nog in Vlaardingen, waar in de Indische Buurt als onderdeel van een grootschalige wijkaanpak 12 portiekwoningen naar nul-op-de-meter zijn gerenoveerd.”
In Vlaardingen zijn aan de Soendalaan in de Indische Buurt 12 portiekwoningen naar nul-op-de-meter zijn gerenoveerd. Foto: KAW
Laagdrempelig
Om zo veel mogelijk mensen mee te krijgen in een duurzame renovatie, heeft KAW een retailconcept opgezet, onder de naam Reimarkt, dat onlangs naar een echte webwinkel is opgeschaald. “Op vijf plaatsen hebben we fysieke winkels om heel laagdrempelig verduurzaming voor in woningen bij de mensen tussen de oren te krijgen. We zijn daarmee begonnen met corporaties, maar sinds heel kort hebben we Reimarkt ook online gebracht. Zo kunnen ook particuliere woningeigenaren dit concept gebruiken. Ze kunnen op de eigen woning exact zien wat mogelijk is en dit ook daadwerkelijk als product aanschaffen. Wij willen zo proberen drempels weg te nemen en tot versnelling te komen van de verduurzaming van de bestaande bouw.”
In Vlaardingen zijn aan de Soendalaan in de Indische Buurt 12 portiekwoningen naar nul-op-de-meter zijn gerenoveerd. Foto: KAW
Renovatie Heuvelrug
Een van de voorbeelden hoe je grootschalige renovaties op een kleinschalige manier efficient kunt uitvoeren, is de renovatie van liefst 840 huurwoningen van woningcorporatie Heuvelrug Wonen. Deze corporatie, die enkele duizenden woning beheert in de provincie Utrecht, staat voor een forse verduurzamingsopgave om hun woningvoorraad gemiddeld op energielabel B te brengen. In de komende vier jaar wordt een groot deel van deze woningen naar een veel hoger niveau gerenoveerd en voorbereid op een CO2-neutrale voorraad. Ze staan verspreid in verschillende buurten en dorpen. KAW pakt dit productmatig aan, vertelt directeur Reimar von Meding.
“Als je dit projectmatig oppakt, heb je door de spreiding van de woningen heel veel verschillende projecten, en dat is niet efficiënt. Onze ervaring met Reimarkt heeft er toe geleid om dit productmatig te gaan bekijken. Daardoor spreek je van tevoren met de bewoner af wat hij krijgt, en zo weet ook de uitvoerder precies wat er moet komen. Per huis kunnen we vooraf bepalen wat er gedaan moet worden, vanaf ontwerp tot aan realisatie. Daardoor is bij deze renovatie de tijd tussen de gemaakte keuzes van een bewoner en realisatie ervan heel kort, veel korter dan meestal het geval is bij renovaties.”
De woningen van de meest enthousiaste huurders zijn als eerste aangepakt en dat zorgde voor een vliegwieleffect bij andere huurders. “Want nu ze merken hoe snel de doorlooptijd was, zien steeds meer huurders vooral de voordelen. Bovendien betekent dit een doorbraak voor bewoners die wel direct mee willen in een renovatie van hun huurwoning. Want bij de meeste grootscheepse renovaties moeten zij wachten totdat degenen die niet willen, uiteindelijk wel moeten. Ook kunnen we zo leercurves inbouwen en gemaakte fouten corrigeren en beter worden. Voor Heuvelrug Wonen hebben we nu de eerste twee jaar gehad, en de verwachting is dat we na de nog volgende twee jaar alle 850 woningen hebben verduurzaamd. Iedereen doet uiteindelijk mee.”
