Portiekflats renoveren met een optopping

Tekst: Harmen Weijer

De corona-pandemie is ook niet voorbijgegaan aan de Solar Decathlon Europe. Deze internationale wedstrijd voor studenten daagt universitaire teams uit de hele wereld uit om zeer efficiënte, duurzame en innovatieve gebouwen te ontwerpen, bouwen en van een haalbaarheidsstudie te voorzien. De vorige editie was in 2019 in Hongarije en dus zou deze zomer in Wuppertal de 2021-editie plaatsvinden. Maar omdat het evenement 18 teams uit 11 landen en vele bezoekers zou trekken, is het niet haalbaar voor dit jaar. Bovendien, zo stelde de organisatie deze zomer, de studententeams hebben door verschillende lockdowns niet voldoende kunnen werken aan hun ontwerpen en prototypes. Dat zou ten koste gaan van zowel kwaliteit als kwantiteit.
Het geeft het Delftse team de ruimte om hun prototype te kunnen bouwen, testen en verbeteren. En het verschaft de studenten wat tijd om te kunnen kiezen uit waar dit prototype voor de eerste keer wordt gebouwd. Traditioneel is dat namelijk op de campus van de TU Delft. “Maar ook de gemeente Den Haag zou graag zien dat we ons prototype in Den Haag neerzetten”, vertelt Nikki de Zeeuw, verantwoordelijk voor de communicatie van SUM. “Dat heeft alles te maken met ons project waarvoor we de Haagse straat De Dreef hebben gekozen als pilot vanwege de 3 laags portiekflat, waarvoor we een renovatie-oplossing hebben ontwerpen en willen testen.”

Opschaalbaar renovatieconcept

In dit project wordt in de basis een opschaalbare renovatie van portiekflats uitgevoerd. “Een van de opdrachten vanuit de competitie is dat we oplossing moeten bedenken die breed toepasbaar kan zijn”, vertelt Arne Boenders. “Er zijn in Nederland 847.000 woningen in dit soort portiekflats, en vele zijn gebouwd in de jaren 50 en 60. Deze zijn inmiddels aan het einde van hun levenscyclus. Dus hier ligt een flinke opgave, die op verschillende vlakken ligt. Nu zitten in ons team 14 verschillende disciplines en master-richtingen, van architecten en bouwkundigen tot aan technici (civiel en energie) en bouwmanagement. Die laatste discipline is ook belangrijk, want de competitie-organisatie eist ook dat het financieel en juridisch haalbaar is.”

SUM richt zich op drie zaken, vertelt De Zeeuw. “`Het gaat om renovatie, verdichting en transformatie. Renovatie geldt voor de bestaande 3 lagen. Die worden voorzien van een nieuwe gevel, waarin ook het leidingwerk voor de installaties wordt verwerkt, en uiteraard zijn die gevels goed geïsoleerd. Met verdichten bedoelen we dat er meer woningen komen op dezelfde locatie. Dat wordt gedaan door op de bestaande 3 lagen nog eens 2 of 3 lagen te bouwen. Met transformatie doelen we op de aanpak van de omgeving, dat is namelijk nieuw in deze editie van de Solar Decathlon Europe. Je moet met een stedenbouwkundige aanpak komen en wij willen een deel van de plint gebruiken om de bewoners in de wijk weer meer bij elkaar te brengen. Zo ontstaat er een symbiose tussen gebouwen, natuur en mensen, vandaar ook de naam van ons project SUM, dat staat voor Symbiotic Urban Movement.”

Bewoners

In Den Haag blijkt dat idee goed aan te slaan en woningcorporatie Staedion heeft een van haar portiekflats als case study locatie ingezet. Het gaat om een flat aan de Dreef in het zuiden van de stad. “We hebben ook gesprekken met bewoners gevoerd, en het sociale aspect is voor hen heel belangrijk. Dat zou men graag willen terugzien, naast uiteraard betere woningen. Denk publieke tuinen en meer ruimte voor creatieve en kinderactiviteiten”, aldus De Zeeuw.
Een van de opvallende onderdelen die wordt toegevoegd aan het gebouw is een nieuw trappenhuis, vertelt Boenders. “Daardoor vervallen de portieken van de originele flats, ruimtes die bij de herindeling worden toegevoegd aan de bestaande woningen. Deze bestaande woningen worden bovendien anders ingedeeld, waarbij we ook flexibel gebruik willen maken van de verschillende ruimtes. Dat doen we door bijvoorbeeld bedden opklapbaar te maken, waardoor tussenwanden verplaatst kunnen worden en de slaapkamer bij de woonkamer kan worden getrokken. Dat levert meer ruimte op in de woonkamer, en ook is het mede daardoor mogelijk een extra slaapkamer te creëren.”
Vanuit het nieuwe trappenhuis kunnen de bewoners naar hun woning over nieuw te realiseren galerijen aan de voorkant van de flat. “Daarnaast worden aan de gevel van dit nieuwe trappenhuis zonnepanelen bevestigd. Dat past in ons idee dat we ook iets teruggeven aan de buurt in plaats van alleen ruimte pakken. Op de daken worden ook zonnepanelen gerealiseerd.”

Prototype

Overigens wordt in de Dreef dit prototype er niet letterlijk al op gezet, maar wordt het deels nagebouwd en er naast gezet. Boenders: “Dat heeft te maken met de regels van de competitie dat het prototype niet meer dan 10 bij 10 meter en 7 meter hoog mag zijn. Dus we bouwen in Den Haag twee lagen: een begane grondlaag zoals ook met ons idee gerealiseerd kan worden bij renovatie, met daarbovenop de voorgestelde, nieuwe optoplaag.”
Of de optopping van 2 of 3 lagen op een bestaande portiekflat kan worden gerealiseerd, is afhankelijk van de constructie daarvan. Boenders: “Dat verschilt behoorlijk in Nederland. Daarnaast zijn er portiekflats waar de fundering in zijn geheel niet sterk genoeg is om een optopping aan te kunnen. Daarvoor hebben we een oplossing bedacht in de vorm van een soort exoskelet: een bruggetje over het bestaande gebouw met een eigen fundering waarop de optopping gerealiseerd kan worden.”
Zowel de bestaande lagen als de optopping zijn dusdanig geïsoleerd dat de woningen gelijk zijn aan passiefhuizen. Oftewel: een minimale Rc-waarde voor vloer, gevels en dak van 8,0 W/m²K met daarnaast triple glas met een U-waarde van 0,8 W/m²K. “Aan de bestaande woningen gaan we een decentraal ventilatiesysteem toevoegen, die in de gevelelementen worden verwerkt die voor de huidige gevel wordt geplaatst”, vertelt Boenders. “Deze elementen worden prefab gerealiseerd, wat de snelheid van bouwen verhoogt en ook voor minder overlast zorgt voor bewoners. Verder wordt er gebruikgemaakt van de bestaande radiatoren. In de nieuwe opgetopte woningen komen wtw-units, want voor de verwarming is er niet veel meer nodig vanwege de goede isolatie. Warmte voor het warme tapwater komt vanuit de pvt-panelen op het dak, die naast stroom ook warmte produceren. Als hier te weinig warmte voor beschikbaar is, wordt dit geboost door een water/water warmtepomp.”

VvE’s geïnteresseerd

Het idee heeft al de nodige aandacht getrokken, zoals woningcorporatie Staedion, die overigens vooralsnog niet De Dreef gaat renoveren op deze wijze. Maar het meest concreet zijn de gesprekken met VvE’s, vertelt De Zeeuw. “Die zitten met dezelfde problemen als woningcorporaties en onderzoeken of dit een optie kan zijn voor hun portiekflat. Het is nu nog iets duurder dan als je zou kiezen voor sloop/nieuwbouw, maar als de vergunningsprocedures bij gemeenten sneller en goedkoper zouden kunnen, dan is deze optie goedkoper. In ons concept moet je namelijk een aanvraag voor zowel renovatie als nieuwbouw doen en dat is duurder en kost meer tijd. Terwijl het eigenlijk vooral renovatie betreft. Daarover voeren wij met de gemeente Den Haag, die tevens partner is in dit project, gesprekken om dit voor elkaar te krijgen in deze stad”, besluit De Zeeuw.

Solar Decathlon
www.solardecathlon.eu