Gevels van hoofdkantoor Nederlandse Bank gaan naar zorgwoningen

Artikel delen

De inmiddels geheel gedemonteerde Satelliettoren van het hoofdkantoor van De Nederlandse Bank (DNB) aan het Frederiksplein in Amsterdam krijgt een tweede leven. Zo veel mogelijk delen van de toren worden hergebruikt in nog te bouwen zorgwoningen in Amsterdam-Noord. Maar voordat dit zo ver is, worden de bijzondere bronzen gevelelementen hersteld en opgepoetst tot weer helemaal nieuw.

Auteur: Harmen Weijer

Satelliettoren

Naast het oorspronkelijke gebouw van De Nederlandse Bank aan het Frederiksplein in Amsterdam is 30 jaar geleden de zogeheten Satelliettoren neergezet.

massief bronzen gevelelementen met glas.

Deze toren kenmerkt zich door massief bronzen gevelelementen met glas.

Dit bijzondere project kent zijn oorsprong 3 jaar geleden, vertelt Jouke Hennipman, technisch ontwikkelaar bij RE:BORN, gespecialiseerd in het ontwikkelen van verouderd en leegstaand vastgoed naar functievrije gebouwen en gebieden. “Het idee was om de Satelliettoren geheel te ontmantelen en elders opnieuw op te bouwen. Mijn eerste gedachte als technisch ontwikkelaar was: hoe kan ik dit idee uit ieders hoofd praten? Want het ging om een gebouw van 30 jaar oud. Daarop kreeg ik de tekeningen van de constructie van de toren te zien, en het bleek dat dit gebouw zijn tijd ver vooruit was. Het kende namelijk een hoge mate van standaardisatie en prefab-elementen.”

satelliettorenDat had toen ook een hele valide reden, al was dat een andere dan er nu voor losmaakbare gebouwen geldt. Hennipman: “De Satelliettoren is destijds tussen het al bestaande kantoor van de DNB neergezet. Dat gebeurde terwijl het bankwerk gewoon doorging, en omdat dat hier om zwaarbeveiligd kantoor ging, kon de bouw ook niet veel tijd vergen. Vandaar dat er veel prefab-elementen zijn toegepast, die met slimme bevestigingsmiddelen zijn gekoppeld. De gevelelementen bijvoorbeeld zijn met 3 ankers bevestigd aan de ondervloer en met doken zijn ze doorgekoppeld. Dus de elementen moeten verticaal op elkaar worden gestapeld. Dat betekende voor ons dat ervan bovenaf gedemonteerd moest worden.”

Circulair

gevelelementen

De gevelelementen zijn bij de demontage van de toren één voor één uit het pand getild om opgeslagen te worden voor hergebruik.Foto 6: Verdieping voor verdieping is de Satelliettoren gedemonteerd.

Om die ontmanteling goed te kunnen uitvoeren door ‘oogst-partner’ New Horizon is in het midden van de 14 verdiepingen tellende toren 1 laag ‘opgeofferd’. “Daardoor konden we eerst de gevelelementen van de onderste verdiepingen van boven naar onder verwijderen. De bovenste elementen hebben we per verdieping verwijderd. Daarna is ook het interieur, inclusief de betonconstructie verwijderd.”

gevelelementenHennipman benadrukt ook dat juist het kunnen behouden van de betonnen vloerelementen en kolommen van groot circulair en duurzaam belang zijn. “Het produceren van nieuw beton veroorzaakt 9% van de wereldwijde CO2-uitstoot. Daarom wilden we koste wat kost de grote CO2-impact die de bouw van deze toren 30 jaar geleden heeft gevergd, niet weggooien. De levensduur van beton is immers veel meer dan die 30 jaar. Het is ook om die reden dat het transport van alle opnieuw te gebruiken delen van de toren, dus gevels, vloeren, tussenwanden, trappen, naar de opslag in Zaandam via elektrisch vervoer over water is gedaan. Dat heeft trouwens ook positieve gevolgen in de stikstofuitstoot.”

elektrisch vaarvervoer

Na demontage zijn alle delen via elektrisch vaarvervoer naar de opslag van New Horizon in Zaandam gebracht.

Zorgwoningen

Belangrijke voorwaarde is dat de betonelementen weer te hergebruiken zijn, en daar is inmiddels een project voor gevonden, vertelt Hennipman. “Het gaat om nog te bouwen zorgwoningen. In deze zogeheten remontage-fase hebben we gekeken hoe we de constructie zo makkelijk mogelijk weer in elkaar kunnen zetten. Daarbij kijken we ook naar de huidige regelgeving op het gebied van hoogbouw. Die is namelijk in 30 jaar wel flink veranderd, denk aan brandveiligheid voor hoogbouw. Dat is ook de reden dat we maximaal 5 hoog kunnen herbouwen en dus in dit geval ongeveer 3 van dergelijke blokken kunnen realiseren.”

gevelelementen

De gevelementen hebben een bronzen lijst aan de buitenkant en zijn gekoppeld aan een aluminium binnendeel. De thermische isolator van 8 cm dik was zeker voor die tijd (begin jaren 90) opvallend dik.

Voordat dit zo ver is, hebben partners Alkondor en NeroQom gekeken naar de herbruikbaarheid van de bronzen gevelelementen. Alkondor uit Hengelo heeft als gevelspecialist gekeken of de elementen nog te hergebruiken zijn. NeroQom gaat daarna deze elementen herstellen en via een speciale borstelmethode weer oppoetsen, zodat ze weer als nieuw zijn.

elementen

Veel elementen zijn door weer en wind aangetast en slaan groen uit, maar die kunnen door NeroQom weer worden hersteld.

Bij de eerste check van de gevelelementen kwam Alkondor er al achter dat ze goed herbruikbaar kunnen zijn, vertelt Martijn Veerman, specialist circulaire gevels bij Alkondor. “Zo zagen we dat het gevelprofiel al heel ruim was gedimensioneerd voor het glas. Dat is heel gunstig voor de isolatiewaarde, want de thermische geleiding is daardoor veel minder. Dat is voor die tijd – 30 jaar geleden – al heel uniek, want nu kunnen we daar goed gebruik van maken met het dikke isolatieglas dat we nu hebben. De thermische isolatoren van zeker 8 cm dik die ze destijds hebben gebruikt, willen we ook nu hergebruiken, uiteraard voorzien van het nu wel te verkrijgen isolatieglas.”

Onderzoek

Nadat de gevelelementen van 3,75 meter hoog en 2,80 meter breed naar Zaandam zijn vervoerd, doet Alkondor op dit moment verder onderzoek naar de kwaliteit van de verschillende elementen. “De meeste buitenelementen zijn behoorlijk verweerd door zon, neerslag en wind, en brons slaat dan groen uit. Ook kijken we naar de kwaliteit achter die eerste buitenschaal. Die eerste testen met 2 à 3 gevelelementen doen we in een geconditioneerde omgeving in onze fabriek in Hengelo. Zo willen we onder andere te weten komen wat er gedaan moet worden, hoeveel kosten gemoeid zijn, welke elementen wel of niet te hergebruiken zijn en op welke plaats. Het zijn namelijk nogal zware elementen. Alleen al de massief bronzen buitenschaal weegt met glas per element 200 kilo en inclusief de koppeling met de aluminium-achterplaat is een element 500 kilo zwaar. Met de daarbij verkregen gegevens kunnen we verder in Zaandam, want we willen natuurlijk niet te veel vervoersbewegingen creëren. Het is dan de bedoeling een remanufacturinglijn in Zaandam of op de locatie in Amsterdam-Noord op te zetten om de overige elementen klaar te maken voor hergebruik.”

In de komende maanden gaat dit proces van start. “Als blijkt dat er bronzen geveldelen zijn die niet hersteld en hergebruikt kunnen worden, zetten wij ons Ciskin-gevelprofiel in”, vertelt Veerman. “Het is de bedoeling dat we in september verder gaan met het ontwerpproces. Dan hebben we ook scherp hoeveel we kunnen hergebruiken en hoeveel er moet worden hersteld. Zo hebben we onlangs een trekproef gedaan om te kijken hoeveel krachten de huidige profielen na 30 jaar nog aankunnen en of ze aan de huidige eisen voldoen. Dat wordt nog door de constructeurs berekend, zeker ook gezien het feit dat de herbouw in 3 stukken van maximaal 5 hoog wordt geknipt. Dan is de prestatie die je moet halen op wind- en waterdichtheid, brandbeveiliging en constructie een stuk minder zwaar”, besluit Veerman.

TU Delft

Bij het project is ook de TU Delft betrokken. Zo hebben liefst 75 studenten van de faculteit Building Technology gekeken naar wat er mogelijk is met de verschillende delen uit de Satelliettoren. In meerdere groepen hebben ze facade-studies gemaakt, vertelt technisch developer Jouke Hennipman bij RE:BORN, de ontwikkelaar van het project. “Daar komen bijzondere voorstellen uit. Denk aan het hergebruiken van beschadigde bronzen geveldelen voor hele andere doelen, maar ook hoe je aan deze gevels balkons kunt realiseren. Het levert in ieder geval voor ons andere en vooral zeer waardevolle zienswijzen op.”