“Hoe bestaat het dat we nog steeds in veel woningen koken op gas?!”
In de drang om onze woningen goed te isoleren vanwege energiebesparing, wordt nog regelmatig een ander, heel belangrijk aspect voor het binnenklimaat vergeten: ventileren. Want hoewel we denken met roosters in ramen of het openzetten van ramen een heel eind te komen met ventilatie, is het juist in luchtdichtere woningen nodig veel beter te ventileren. Piet Jacobs, onderzoeker bij TNO, is expert op het gebied van binnenklimaattechniek, en doet veel onderzoek naar ventilatiesystemen en gezond binnenklimaat. “Als we woningen gezonder willen maken, dan is filteren van binnen- en buitenlucht essentieel. En dan kun je het beste kiezen voor balansventilatiesystemen.”
Piet Jacobs, onderzoeker en binnenklimaatexpert bij TNO.
Waarom is ventileren zo belangrijk?
“Wat je ziet is dat er bij woningen veel focus is op isolatie. Denk aan spouwmuurisolatie, dak-, gevel- en vloerisolsatie en HR++-glas in nieuwe kozijnen. Zeker met de komst van dat laatste wordt de woning steeds luchtdichter gemaakt. Waar we voorheen nog wel eens natuurlijke ventilatie hadden via kieren, is dat zeker in nieuwbouwwoningen, maar ook in gerenoveerde woningen, steeds minder het geval. Dat betekent dat we veel bewuster moeten ventileren.”
Waar moeten we in dat geval aan denken?
“Uit verschillende onderzoeken die we hebben gedaan, blijkt dat er minimaal één luchttoevoer, die wordt aangedreven door een ventilator, of één afvoer van lucht. Eén van twee dus. Dat noem ik bewust, omdat als in bijvoorbeeld bestaande woningen het glas wordt vervangen, men denkt af te kunnen met roosters in het raam. Maar er wordt in dit geval alleen maar lucht verplaatst als er drukverschil is met buiten, want zo werkt dat met roosters. Binnen moet de druk lager zijn dan buiten. Vaak lukt dat wel aan de ene kant van het huis als daar de wind op staat. Maar aan de andere kant, is dat niet het geval en dan is er buiten en binnen zogeheten onderdruk. Want binnen is met de meestal gebruikte mechanische ventilatie wel luchtafvoer. In dat geval komt in de lijzijde slaapkamer geen frisse lucht binnen. Dat is een aantal jaren geleden in het Monicair-onderzoeks- en ontwikkelingsproject ook aangetoond. In dat project zijn in 70 woningen allerlei ventilatiesystemen onderzocht of ze voldoende lucht verversten, en die waren vernietigend over de systemen met raamroosters.”
“Het is heel opmerkelijk dat de overheid isolatie wel volop subsidieert, maar ventilatietechnieken juist niet”
Hoe vernietigend was dat voor het binnenklimaat in die woningen?
“Het binnenklimaat – gemeten in CO2 per parts per million, ppm – was zeker in slaapkamers bij het gebruik van roosters dramatisch. Als absolute bovengrens geldt 1200 ppm en uit dit Monicair-onderzoek bleek dat het CO2-gehalte in de slaapkamers van die woningen met raamroosters gemiddeld 10 uur per dag boven die norm zat. Je kunt wel met roosters in slaapkamers af, maar dan moet je ook in iedere slaapkamer een afvoer hebben. Die systemen zijn in dit onderzoek ook onderzocht en we zagen dat de overschrijding bij die systemen gemiddeld maar 1 uur per dag plaatsvindt. Dat is wel te behappen.”
Hoe kunnen gebalanceerde ventilatiesystemen daarin helpen?
“Die zijn hiervoor uitermate geschikt. Je ziet dat in nieuwere woningen, die ook heel luchtdicht zijn gemaakt, er vrijwel altijd voor balansventilatie wordt gekozen. Ook in bestaande woningen die geheel gestript worden, wordt vaak balansventilatie gekozen. Er zijn ook interessante innovaties op dit vlak in de markt. Zo is er een systeem gekomen dat werkt met overstroom. Daarbij staat de installatie op zolder en wordt de lucht via horizontale kanalen rechtstreeks in de slaapkamers gebracht, en ook alleen daar. Dat is eigenlijk waar je het dus wilt hebben, want uit het Monicair-onderzoek blijkt immers dat het binnenklimaat daar vooral slecht is. Wordt de slaapkamer niet gebruikt, zoals meestal overdag, dan gaat het merendeel van de lucht via overstroom naar de woonkamer beneden. Dat is ook voldoende lucht. Het scheelt in ieder geval kanaalwerk dat door de slaapkamers naar beneden moet worden gebracht. Ook is er een overstroomsysteem dat het trappenhuis als ‘luchtkanaal’ gebruikt, waarna het via kleine ventilatoren in ruimtes kan worden gebracht.
Maar het zijn hoe dan ook nogal dure systemen, die eigenlijk gesubsidieerd moeten worden. Het opmerkelijke is dat de overheid wel veel vormen van isolatie subsidieert, maar geen ondersteuning geeft voor ventilatiesystemen. Terwijl betere ventilatie juist hard nodig is als je woningen zo goed isoleert. Dat zou veranderd moeten worden.”
Hoe belangrijk is het dat er goed geventileerd moet worden? Liggen er ziektes op de loer?
“Er zijn kleine studies geweest, die uitwijzen dat slecht geventileerde slaapkamers leiden tot minder slapen en mindere productiviteit tijdens werk. Hier kijken we dan vooral naar de concentratie CO2 uitgedrukt in ppm. Maar laten we fijnstof vooral niet vergeten. De World Health Organisation (WHO) heeft grenswaarden afgeven voor fijnstofdeeltjes PM10 en PM2,5: een jaargemiddelde van respectievelijk 15 en 5 µg/m3. Dat halen we nergens in Nederland. En vergis je niet: van alle stoffen die tot ziektes kunnen leiden, zoals schimmels, pollen, vocht, radon en koolmonoxide, is fijnstof voor 2/3e verantwoordelijk voor de ziektelast. Dus het is heel belangrijk fijnstof tegen te gaan. Dat komt omdat als je op langere termijn wordt blootgesteld aan fijnstof, je hart- en vaatziekten kunt krijgen. Het komt in het bloed terecht en zorgt voor minder flexibele bloedvaten. Het gaat zo geleidelijk dat je het niet merkt. De gezondheidsrisico’s zijn ongeveer gelijk aan te weinig lichaamsbeweging.”
Hoe zit dat dan met koken op gas, iets wat we al decennialang doen?
“Dat we dit decennialang hebben gedaan en nog steeds doen is wel heel bijzonder. Want het is gewoon vuurtje stoken in huis, terwijl men in de meeste gevallen deze verbrandingsgassen niet of te weinig afzuigt. We hebben daar vorig jaar in het TNO-lab allerlei metingen naar gedaan, waar we op zes verschillende gastoestellen hebben gekookt. We hebben daar hele hoge waarden van stikstofdioxide (NO2) gemeten. Wat ook opviel was dat we zeer hoge concentraties van ultrafijnstof hebben gemeten; dat zijn hele kleine deeltjes. Onlangs is dat ook in 250 woningen in 7 Europese landen getest. En daaruit blijkt hetzelfde wat we ook in het lab hadden aangetoond: veel te hoge concentraties stikstofdioxide door koken op gas en slechte afzuiging.
Wat de WHO al in 2010 heeft aangegeven, is dat koken op gas zorgt voor 20 procent meer astma bij kinderen. Als we dat dus weten, hoe bestaat het dat we dat nog steeds doen? In een gangbare corporatiewoning is die gasaansluiting er nog gewoon, en bovendien is er meestal geen afzuigkap, alleen zo’n afzuigventiel. Dat maakt het nog erger, want die verbrandingsgassen moeten direct naar buiten. Daarom pleit ik voor elektrisch koken.”
En is dat op te lossen met ventilatiesystemen?
“Jazeker, en dan vooral met balansventilatie, want daarin kun je filters plaatsen. Ik heb daar onlangs nog testen mee uitgevoerd. In zo’n systeem zit naast een filter dat lucht uit de woning filtert, ook een filter voor de binnenkomende ventilatielucht. Standaard toegepaste grove (G3/G4) filters vangen vooral grof stof en insecten af en maar 15% van het veel kleinere PM2.5 fijnstof. Zogeheten F7 (ePM1 55%) fijnstoffilters vangen circa 75% van dit PM2.5 fijnstof. Het onderzoek liet zien hoe zo’n F7 filter na 1 jaar gebruik zwart van de fijnstof- en roetdeeltjes is geworden. Uit simulaties met een ventilatiemodel blijkt dat je gemiddeld genomen in Nederlandse woningen, uitgerust met ventilatie op basis van raamroosters of met balansventilatie met standaard filters, niet aan de WHO-advies waarde voor PM2.5 voldoet. Als je het grove buitenluchtfilter door een F7 fijnstof filter vervangt, is het wel mogelijk om aan de jaargemiddelde WHO-advieswaarde te voldoen. Zo belangrijk is het om het binnenklimaat goed te regelen, en dat kan dus via balansventilatie in combinatie met fijnstoffilters.”
Derde editie boek ‘Hoe woont Nederland in 2030?’
Dit interview is eerder geplaatst in de derde editie van het boek ‘Hoe woont Nederland in 2030?’. Dit boek heeft de redactie van RenovatieTotaal in opdracht en in samenwerking met vastgoedonderhoudsbedrijf ROZA uit Culemborg gemaakt. Na de eerste twee edities in 2022 en vorig jaar zijn opnieuw 14 inzichten over het huidige en het toekomstige wonen opgeschreven. Het is de bedoeling dat deze reeks tot en met 2030 jaarlijks met een editie komt. Wilt u het boek ook ontvangen, ga dan naar: www.renovatietotaal.nl/roza-3.
