Duurzaamheid en comfort evenwichtig geënt op gebouwconstructie

Renovatie portiekwoningen Pendrecht:

De portiekflats in Rotterdam Pendrecht worden energiezuinig en comfortabeler.

Auteur: Paul Engels

Reden genoeg voor woningcorporatie Woonstad Rotterdam om te kiezen voor deze renovatie-optie, waarbij de energielabels bij oplevering minimaal A blijken te zijn, met enkele uitschieters naar A+. Samen met Vattenfall en gemeente Rotterdam wil Woonstad een kleine 600 woningen in de Tiengemetenbuurt in Pendrecht van het aardgas afhalen en in de toekomst verwarmen met industriële restwarmte. De 128 woningen worden thans aangesloten op stadsverwarming.
Na de verduurzaming door Slokker Bouwgroep vestiging Breda zijn de sociale huurwoningen op velerlei fronten up-to-date. ABT heeft namelijk in ontwerpteamverband integraal advies gegeven met betrekking tot bouwkosten, E- en W-installaties, constructies, brandveiligheid, bouwfysica en akoestiek. En A3 Architecten heeft in de woningen meer ruimte gecreëerd en deze verbeterd, onder ander door nieuwe balkons toe te voegen en de keuken bij de woonkamer te voegen. Daarnaast worden de toegangen tot de woningen opnieuw afgewerkt en krijgen de buitenzijdes van de portiekflats een flinke herstel- en opfrisbeurt. Zo worden aan straatzijde daglichtopeningen vergroot met Frans balkon en de kopwoningen herenigd met het originele metselwerk.

Ook het exterieur krijgt een moderne uitstraling.

De woningen worden van binnen veel lichter door de keuken en woonkamer open te breken.

Balans

Voor projectleider ir. Wouter Blondeel van ABT is de rode draad bij dit project het vinden van de juiste balans in de constructieve, bouwkundige en installatietechnische ingrepen. “De architectenwens om de aanwezige loggia bij de woonoppervlakte te trekken en tegelijkertijd een nieuw balkon toe te voegen, moest constructief haalbaar zijn. Je praat hier over een lichte betonconstructie van systemen uit het verleden. Zo bestaat de begane grond uit kwaaitaalvloeren en de verdiepingen en dakvloeren uit cusveller. Daar hang je niet zomaar balkons aan. Ook anderszins bleken de vloeren lastig voor bouwkundige aanpassingen en akoestische opwaardering. Voor de nieuwe balkons is een lichtgewicht staalconstructie ontworpen tegen de bestaande achtergevel. De balkons worden met trekstangen opgehangen en verbonden aan een portaalconstructie, die is verankerd aan de inwendige hoofddraagconstructie. Verder zijn de nieuwe sparingen van de omliggende constructie intern en extern getoetst op stabiliteit. Dat geldt ook voor de vergrote raamopeningen aan de voorzijde en de nieuwe doorbraken in stabiliteitswanden. Door de transformatie in de woningplattegrond worden de bestaande draaglijnen aangetast. Hier is de draagconstructie lokaal versterkt met portaalconstructies. Je moet constructief het gebouw eerst doorgronden en weten wat de mogelijkheden en onmogelijkheden zijn, wil je dergelijke grote aanpassingen kunnen voorstellen. Je moet tenslotte dezelfde ingrepen in alle 128 woningen uitvoeren.”

Een Frans balkon zorgt voor meer contact met buiten.

Scenario’s

ABT heeft op basis van technisch en archiefonderzoek eerst gekeken of renovatie en de benodigde bouwkundige ingrepen überhaupt haalbaar waren. Daarnaast is van te voren de betonschade aan de kwaaitaalvloeren opgenomen en is het casco constructief beoordeeld. “We hebben samen met het ontwerpteam een aantal scenario’s geschetst. Neem de dakconstructie. Je wilt daarop pv-panelen leggen, maar je zit al snel met een te hoog gewicht op de dakconstructie. Ga je het dak geheel vernieuwen, moet er een stalen verstevigingsconstructie bij, kun je het isoleren en tegelijkertijd lichter maken, moet al het grind eraf en de dakbedekking vervangen worden door ander materiaal, hoe zit het met de afwatering en de ballast van sneeuw? We hebben diverse opties bekeken. Uiteindelijk hebben wij het dak aan de buitenzijde kunnen isoleren, dakopstanden verhoogd, nieuwe spuwers toegevoegd en het gewicht van het grind teruggebracht zodat de pv-panelen op het dak kunnen.”

De buitenbeleving krijgt een boost met de nieuwe balkons.

De woningen worden aangesloten op stadsverwarming.

De opwaardering van de gevelschil is relatief eenvoudig: de woningen worden aan de binnenzijde van de kop- en langsgevels thermisch geïsoleerd, de onderzijde van de begane-grondvloer krijgt een isolatielaag. De kozijnen krijgen energiezuinig triple glas om tevens het geluid van het drukke verkeer te beperken en comfort te verbeteren. Om reden van akoestiek is gekozen voor een vrijdragend trillings-geïsoleerd plafond om tevens zo geen extra gewicht aan de cusvellervloeren te hangen.

Puzzelen

De woningplattegrond wordt gewijzigd met een ruimere woonkamer met keuken en een grotere badkamer. Blondeel: “Omdat je met de indeling schuift, moet je ook hier kijken of de cusvellervloeren dat toelaten. In principe is constructief veel mogelijk, maar het zijn sociale huurwoningen en de ingrepen moeten wel financieel verantwoord zijn. We hebben zitten puzzelen met de grotere badkamers en het leidingverloop. De nieuwe afvoerleidingen moeten netjes binnen de hoogte van de dekvloeren passen en de doorvoeren mogen de brandcompartimentering niet aantasten. Dat was passen en meten, maar het is gelukt.”

Alle installatietechnische voorzieningen worden vernieuwd.

CO2 gestuurde ventilatie zorgt voor voldoende verse lucht, met natuurlijke toevoer en mechanische afvoer.

De aanwezige technische installaties waren allemaal aan vervanging toe. “Er komt balansventilatie in de woningen, met natuurlijke aanvoer en mechanische CO2-gestuurde afvoer. Voor de verwarming worden de woningen aangesloten op het stadsverwarmingsnet; de radiatoren worden allemaal vernieuwd. We hebben zoveel mogelijk gebruik gemaakt van aanwezige schachten, maar omdat de woningplattegrond verandert, hebben wij de nodige aanpassingen aan de schachtposities moeten doen. In de portieken komt overal energiezuinige ledverlichting. Bijzonder was ook het voldoen aan de eisen van brandpreventie commissie. Zo is middels simulaties uiteindelijk aangetoond dat er werd voldaan aan de eis voor brandoverslag bij de balkons. Voor de vluchtwegen werden daarentegen bovenwettelijke eisen gesteld, echter in goed overleg zijn met minimale ingrepen enkel drangers geplaatst op de toegangen van de portiekwoningen. Zulke slimme dingetjes maken renovaties als deze gelukkig wel financieel mogelijk.”

Illustratief voorbeeld

Blondeel besluit: “Tijdens het gehele ontwerptraject van haalbaarheid tot aanbesteding is financieel getoetst of het bouwkostenbudget in balans was met ambities ten aanzien van architectuur, duurzaamheid en bouwkundige en installatietechnische ingrepen. Het zijn en blijven sociale huurwoningen. Maar als je ziet hoe deze worden opgewaardeerd, dan is dit project een illustratief voorbeeld dat renovatie van dit soort oude portiekwoningen zeer goed mogelijk is.” De bouwkosten per m2 BVO zijn uiteindelijk wat hoger uitgevallen, maar lagen ten tijde van de aanbesteding rond de € 1.000.