Nul-op-de-meter woningrenovaties flink in de lift

door Harmen Weijer

Duurzaamheid is een van de belangrijkste thema’s voor woningcorporaties, branchevereniging Aedes in de Vernieuwingsagenda heeft opgenomen. De komende jaren maken woningcorporaties hun woningen in een hoger tempo energiezuiniger. Dat is hard nodig want van de circa 7,8 miljoen woningen in Nederland staan, zijn er bijna 2,4 miljoen in het bezit van corporaties, zo’n 30% van de totale voorraad. Een groot deel van de verduurzamingsopgave van de woningvoorraad komt daarmee voor rekening van deze woningcorporaties.

Voor de korte termijn betekent dit dat corporaties in 2021 uitkomen op gemiddeld energielabel B voor hun woningen. Dat vraagt om een versnelling van de investeringen in zonnepanelen, woningisolatie en warmtenetaansluitingen. Op de lange termijn, uiterlijk 2050, zorgen corporaties ervoor dat hun woningen CO2-neutraal zijn. Nog dit jaar, zo hebben de woningcorporatie afgesproken, heeft iedere corporatie een vastgesteld plan gemaakt hoe ze in 2050 een CO2-neutraal woningbezit hebben. De corporatie kan dit einddoel via verschillende scenario’s invullen, afhankelijk van lokale mogelijkheden en afspraken.

Volop renovatieconcepten

De concepten uit de bouwsector zijn volop aanwezig. Dat is ook te zien aan de flinke stijging in renovatieprojecten die worden opgeleverd. Een van de eerste voorbeelden daarvan is de renovatie van aanvankelijk 16 en uiteindelijk zelfs 32 huurwoningen in Vlijmen voor woningcorporatie Woonveste. Conceptontwikkelaar Renolution is daarvoor verantwoordelijk. Dit Haaksbergse bedrijf heeft een effectief concept ontwikkeld, speciaal voor nul-op-de-meter woningrenovaties en ook toegepast in Vlijmen, vertelt directeur Jan Willem Sloof.

Sloof: “We realiseren een compleet nieuwe schil en nieuwe dak. Dat doen we volledig prefab op onze locatie in Haaksbergen. Deze is zeer goed geïsoleerd met een luchtdichtheid op passief huisniveau. Daarvoor hebben we medio maart het eerste Europese certificaat voor passiefhuis ontvangen. De luchtdichtheid zit op een qv;10 -waarde van rond de circa 0,15 dm3/s.m2.”
Een van de pijlers van het concept, dat ook in Vlijmen is gebruikt, is het staalframe. “Daar hebben we vijf jaar geleden heel bewust voor gekozen, omdat het heel nauwkeurig werken is met staalframe, tot op de millimeter. Dat is voor veel bouwers niet makkelijk werkbaar en daarom renoveren wij de woningen ook zelf. Inclusief woningprestatiegarantie leveren wij deze woningen aan de woningcorporatie.”

Ophangen aan bestaande gevel

Het staalframe met steenstrips is tevens een licht systeem, waardoor het aan de bestaande gevel kan worden opgehangen en er geen extra fundering nodig is. “Daardoor kunnen we garanderen dat we 1 woning per dag kunnen renoveren, zoals we in Vlijmen hebben uitgevoerd. Het enige wat we moesten doen is de ramen, deuren en kozijnen eruit, en dakpannen eraf. En dan gaat het hele frame om de bestaande gevel en dak heen. We hebben een nieuw dakbeschot gemaakt en luchtdicht laten aansluiten op de nieuwe gevel. Het nieuwe dak is geheel zon-pv vullend gemaakt.” Goed isoleren is ook goed ventileren, en daarom is in de Vlijmense woningen een nieuw ventilatiesysteem geïnstalleerd, aangesloten op een spiraalverwarming om de woning te kunnen verwarmen.

Sloof verwacht dat de markt voor nul-op-de-meter renovaties snel aantrekt. “Op dit moment realiseren wij jaarlijks 300 woningen, wij kunnen tot zeker 1500 woningen per jaar aan. We merken ook dat naast woningcorporaties ook veel VvE’s willen overschakelen naar nul-op-de-meter en bij ons aankloppen voor een dergelijke renovatie.”

Plug-and-play

Ook bouwonderneming BAM Wonen merkt dat NOM-renoveren in de lift zit. BAM Wonen heeft al zeker 400 woningen nul op de meter gerenoveerd. “Dit is geen bouwen meer: dit is assembleren, plug-and-play”, zegt BAM-productontwikkelaar Hans Kerkhof in Duurzaam Gebouwd. “De switch van cv naar warmtepomp duurt bij ons bijvoorbeeld maar 2 uur.” Hij houdt zich sinds december 2013 bezig met de bewonerscommunicatie in de Van Eedenstraat in Heerhugowaard, waar BAM een grootschalige NoM-renovatie uitvoert. Hij kent inmiddels de mores van de buurt, informeert bewoners over hoe zo’n 3 dagen durende renovatie in zijn werk gaat en hoe BAM hen helpt met de overstap van gas naar elektriciteit. “Wij hebben hier nu 138 woningen aangepakt vanuit de Stroomversnelling en zijn bezig met de volgende 133. Dat maakt 271 in totaal. Ook in Soesterberg, Emmen en Loppersum hebben we wijken gerenoveerd. Die lijn zetten we door. In 2017 verwachten wij 700 woningen in Nederland aan te pakken.
Meeste recente voorbeeld is de transformatie naar nul-op-de-meter (NOM) van 39 huurwoningen in het Schilderskwartier van Woerden in opdracht van Woningcorporatie GroenWest. De woningen in Woerden worden geheel aardgasloos en energiezuinig. Hiervoor wordt het volledige dakoppervlak benut met zonnepanelen, nodig voor de warmtepomp en warmte-terug-wininstallatie. Deze voorzien de woning van warmte en vragen duidelijk meer elektriciteit. Al deze installaties zorgen ervoor dat er in de NOM-woning over het gehele jaar gezien meer energie duurzaam wordt opgewekt dan een huishouden normaliter gebruikt.

Ook de uitstraling van de NOM-woningen in Woerden vernieuwen het straatbeeld aan de Gebroeders Marisstraat en Jan Steenstraat. Naar een ontwerp van architect Benedict Kraus krijgt het gevelbeeld een gemêleerde, warme kleurstelling. Tussen de voordeuren van de gespiegelde woningen past een gecombineerde energiemodule: twee slimme installatiekasten waarin zich de installaties per woning bevinden. De ruime overstek van het nieuwe dak met geïntegreerde zonnepanelen draagt bij aan de modernere uitstraling van het vernieuwde woningblok.

Portieketageflats

Veel corporatiehuurwoningen in grote steden zijn te vinden in portieketageflats. Dat vraagt om een hele andere aanpak als je naar nul op de meter wil. Dura Vermeer heeft al een paar jaar geleden in Groningen een grote pilot gedraaid bij woningcorporatie Lefier. Dat gebeurde in het kader van de Stroomversnelling, het landelijke programma waarin de komende jaren 11.000 huurwoningen dusdanig gerenoveerd dat de bewoners ervan de komende jaren een energienota hebben van nul euro.

Zij hebben al in 2014 in het eerste blok aan de Voermanstraat drie testwoningen gerealiseerd. Bosma: “Allereerst hebben we een compleet nieuwe gevel gerealiseerd. Het gaat om een voor-, dak- en achtergevel. Kortom: eigenlijk een soort van ‘theemuts’ eroverheen, die voor een veel hogere isolatiewaarde zorgt; de RC-waarde is gemiddeld 7. Omdat we hier te maken hebben met drie lagen op elkaar hebben we voor SIPS-elementen gekozen. Dat zijn dakplaten die ook als gevelelement kunnen worden gebruikt en die voor een stabiele constructie zorgen.”
Deze nieuwe gevelelementen zijn geheel voorzien van kunststof kozijnen en minerale steenstrips. De vernieuwingen moesten worden aangebracht op de fundatiebalken, de nieuwe gevels konden niet aan de oude gevel worden toegevoegd. Om het gewicht van die extra gevel te kunnen dragen, zijn er nieuwe funderingsbalken rondom het hele complex van de Voermanstraat aangelegd.
In het project is gekozen voor een individuele warmtepomp, die op de plek van de oude cv-ketel wordt geïnstalleerd. Duenk: “Dat is samen met het buffervat wel een iets grotere installatie dan de hr-ketel die de bewoner gewend was op deze plaats. De keuken zelf is ook iets groter gemaakt door het kleine balkon naar binnen te trekken.” Voor de verwarming worden in de woonkamer en drie slaapkamers gebruik gemaakt van de bestaande radiatoren. “In combinatie met de stevige isolatie en luchtdichtheid, en balansventilatie met wtw is het ondanks de lagere watertemperatuur van de warmtepomp ten opzichte van HR-ketel goed te verwarmen.”

Amsterdam

Datzelfde concept past Dura Vermeer ook toe op de renovatie van vijf portieketageflats van woningcorporatie Eigen Haard in de Amsterdamse Wegener Sleeswijk in Amsterdam. Het is het eerste project in de regio Amsterdam waarbij flats naar nul-op-de-meter gerenoveerd worden, vertelt
Bart Schuring, manager Uitvoering Stroomversnelling bij Dura Vermeer. “In Amsterdam zetten we ons doorontwikkelde nul-op-de-meterconcept in. Dat gebruikten we eerder bij een succesvolle renovatie van portieketageflats in Groningen. In het project in Amsterdam werken we blok voor blok en starten we elke dag met een nieuwe woning, die binnen veertien dagen klaar is.”
Eind 2018 wekken alle 157 portiekflatwoningen de benodigde stroom zelf op, net als de energie die nodig is voor verwarming, ventilatie en warm tapwater. Dat is mogelijk dankzij de geïsoleerde gevels, nieuwe daken vol zonnepanelen, ventilatie en een luchtwarmtepomp. De woningen hebben na oplevering geen gasaansluiting meer. Bewoners koken dan op inductie.

Portiekwoningen uit jaren vijftig

In Vlaardingen is BIK bouw voor woningcorporatie Waterweg Wonen al een stap verder. Het heeft twaalf portiekwoningen in de Indische Buurt, die stammen uit 1952 gerenoveerd naar nul op de meter. Afgelopen 23 maart zijn ze opgeleverd. Juist omdat het behoorlijk oude woningen betreft is dit project bijzonder, vertelt Elles de Wal van BIK bouw legt uit hoe dat zit. “Het gaat om verwarming, warm water, ventilatie en alles wat een stekker heeft. Om dat voor elkaar te krijgen hebben we het blok supergoed geïsoleerd met het 2nd skin®-concept. Dat is een soort tweede huid. Het complex heeft daarnaast nieuwe en slimme installaties.”
Daarnaast is het gehele dak vol gelegd met zonnepanelen om genoeg energie op te wekken voor het verbruik van bewoners en installaties.
Bijzonder was niet alleen de techniek, ook de samenwerking met de bewoners, vertelt Nathalie van Nieuwkoop van Waterweg Wonen. “We wilden dat 100% van de bewoners akkoord ging met de renovatie. Daarom is er veel één-op-één-contact geweest. Zelfs tijdens de werkzaamheden ontvingen de huurders ons met open armen. Huurders hebben best lang overlast gehad van steigers en getimmer, maar er is weinig geklaagd. Ze zijn enthousiast over het resultaat. Vooral over de nieuwe, grotere balkons, het nieuwe uiterlijk en het extra comfort.”

De voorbeelden zullen de komende jaren alleen maar talrijker worden. Maar dat is ook hard nodig, want 2,4 miljoen huurwoningen naar energielabel B brengen is al een hele klus. Energieneutraal of nul-op-de-meter vraagt om nog meer inspanningen. Een geruststelling voor vooral de woningcorporaties: bouwondernemingen doen jaarlijks zo veel ervaring op dat de kans is groot is dat alleen daardoor al de snelheid van duurzame renovaties van huurwoningen fors omhoog gaat.