Arsenaal Vlissingen wordt bij transformatie tot hotel slim geklimatiseerd

Auteur: Paul Engels

Het monumentale Arsenaal in Vlissingen wordt getransformeerd tot boutique hotel.

De zware metselwerk gevel mag niet aan de buitenzijde worden na-geïsoleerd, daarom komt er binnen een glazen wand op afstand van de buitengevel die zorgt voor klimatisering en akoestische verbetering.

“Beter geconditioneerde plekken dan een compleet geconditioneerd gebouw,” stelt Henk Middelkoop, partner/architect van Kokon Architectuur en Stedenbouw. “Het is vrijwel ondoenlijk en ook onlogisch om zo’n monumentaal gebouw als geheel klimaattechnisch op niveau te brengen. Het gaat om de hotelkamers en functionele ruimten: die moeten comfortabel zijn. Vandaar de glazen wand die op afstand van de metselwerk gevel komt. Zo ontstaat een klimaat- en akoestische buffer, die wij als een soort ‘vensterbankzone’ als verbinding tussen binnen en buiten willen laten werken. Verder hebben wij een ingrijpende herstructurering ontworpen om een luxe hotel in een historische setting in te bouwen op een reversibele en dus circulaire manier: alles is er over pakweg een paar decennia eenvoudig uit te halen en dan heb je het authentieke casco weer volledig tot je beschikking. We hebben dit klimaatconcept besproken met de opdrachtgever AVV Vastgoed, die restauratie van Zeeuwse monumenten hoog in het vaandel heeft staan. Het is voor een hotelexploitant wellicht makkelijker als het hele gebouw één niveau van comfort heeft, maar voor het gebouw en de toekomstbestemming ervan is dit concept heel praktisch. Je zit wel met de kleine ramen, dat maakt het gebouw bijvoorbeeld ongeschikt voor een woonbestemming.”

Ziekenhuis onder Napoleon

Samen met projectleider/(erfgoed)architect André van Deursen vertelt Henk Middelkoop het verhaal over de transformatie van dit magazijn voor de artillerie, dat in 1823 op de fundamenten van een nimmer voltooid militair ziekenhuis is gebouwd. Napoleon Bonaparte had in 1811 opdracht gegeven tot de bouw van dit ziekenhuis, maar omdat de Franse bezetter kort daarna werd verslagen, besloot de Nederlandse krijgsmacht op de fundamenten een wapenarsenaal te bouwen. Henk Middelkoop: “Het is belangrijk om ‘te luisteren’ naar zo’n gebouw en geen gekunstelde zaken te bedenken. Wij hebben de bestaande gebouwstructuur keurig gevolgd bij het inpassen van de hotelkamers. Feitelijk moet een hotelexploitant minimaal zo’n 70 hotelkamers hebben, maar we gaan in dit gebouw ruim 50 kamers maken. De houten kolommenstructuur blijft namelijk intact en zorgt ervoor dat je één grote kamer in dat stramien kunt realiseren; voor twee kamers is het te krap. Resultaat is dat het mooie ruime en hoge kamers worden, verdeeld over drie verdiepingen. Op de begane grond komen de entree en het restaurant met uitzicht op het havenhoofd.”

De hotelkamers worden reversibel ingebouwd, zodat het gebouw later weer eenvoudig een andere functie kan krijgen.

Piratenpretpark

Het gebouw was de laatste jaren volgepropt met allerlei onderdelen van een indoor maritiem museum annex piratenpretpark, dat er was gevestigd. Bijzonder is dat het gebouw recent eerst helemaal is gestript en wordt gerestaureerd, voordat de inbouw van het hotel plaatsvindt. Het zijn ook aparte vergunningstrajecten voor restauratie en inbouwpakket bij dit project.

Het gebouw wordt eerst grondig gerenoveerd en gerestaureerd voordat de transformatie plaatsvindt.

Volgens Henk Middelkoop de enige juiste volgorde voor zo’n ingrijpende restauratie en transformatie. “Zo heb je de kans om het gebouw op een doelmatige manier te restaureren, voordat je meteen allerlei inbouwwerkzaamheden hebt waar je dan omheen gaat manoeuvreren met de herstelaanpak. Nu zie je ook wat er aan het gebouw en met name aan het houtwerk moet worden hersteld. Oorspronkelijk lag er een zinken dak op, maar dat is in latere jaren vervangen door een pannendak. We willen dat grote zinken dak weer in ere herstellen, dat past ook bij het karakter van dit militaire monument.”

Het geeft tevens het authentieke beeld van dit deel van Vlissingen terug. Het Arsenaalcomplex omvat behalve het Arsenaal ook een theatergebouw, een uitkijktoren en de Carrousselflat. Andere delen zijn al eerder gerenoveerd of worden in de komende jaren opgeknapt. De transformatie van het Arsenaal betekent een upgrading van de aanblik en beleving van het hele gebied.

Minimale bouwkundige ingrepen

Nu het gebouw tot op het casco is gestript, is de structuur goed zichtbaar en is de restauratie overzichtelijk geworden. André van Deursen: “Een militair gebouw als dit werd behoorlijk overgedimensioneerd. Na een zwaar bombardement in de Tweede Wereldoorlog stortte een hoek van het Arsenaal volledig in en gingen meerdere van de bijzondere Philibert-spanten op de zolderverdieping verloren. De overgebleven spanten voldeden nog steeds en werden simpelweg opnieuw gerangschikt waardoor een nieuw stramien ontstond. De toevoeging van nieuwe constructieonderdelen is om die reden nihil. We kunnen voortborduren op het stramien en de kracht van de huidige constructie om nieuwe vides, trapopgangen en groot daklicht te creëren.”

De fraaie houten constructie wordt onderdeel van de beleving in en rond de hotelkamers. “Het metselwerk van de buitengevel is tot 1 meter dik en was in het verleden aangetast door zwammen. Na het strippen van het pretparkinterieur bleek dat er diagonale gaten in een deel van de gevels zijn aangebracht voor behandeling tegen de zwammen. Ook blijkt er sprake van aantasting van sommige balkkoppen en een enkele balk is verzakt. We hebben het gebouw tweemaal in 3D ingescand – bij aanvang project en na strippen van het pretpark interieur – om de restauratie en nieuwe inbouw op maat te kunnen ontwerpen.”

De houten constructie met de bijzondere Philibert-spanten wordt onderdeel van de hotelbeleving.

Installatietechniek onder verhoogde vloer

“Wat de installatietechniek betreft wil je niet overal nieuwe kanalen aanleggen,” vervolgt Van Deursen. “We maken gebruik van een aantal aanwezige verticale schachten. De crux voor de installatietechniek zit ‘m in de aanleg van verhoogde vloeren. Met dank aan het idee van de computervloer. Vooral in de gang- en sanitaire zones komen die verhoogde vloeren, waarbij op veel plaatsen een niveauverschil met de hotelkamers ontstaat. Tenzij de hotelexploitant dat anders wil, dan trekken we de opbouwvloeren op één niveau door. In onze opzet is het een praktische en reversibele manier voor de positie van de installatietechniek. In de nok van het gebouw is straks plek voor een deel van de luchtbehandeling, dat kan netjes worden afgetimmerd. En afvoeren en roosters kunnen redelijk makkelijk in het zinken dak worden opgenomen. Er staan dakkapellen op, maar die hebben wij nodig voor de hotelkamers. We hebben ook naar integratie van zonnepanelen op het zinken dak gekeken, maar dat vond de monumentencommissie niet wenselijk. Het gebouw wordt zo mogelijk gasloos, maar er wordt nog gekeken naar bijvoorbeeld een collectief WKO-systeem voor het hele gebied of toch warmte- en koudesystemen per individueel gebouw.”

Er wordt gebruik gemaakt van verhoogde vloeren rond de gangzone om een groot deel van de installatietechniek een plek te geven.

Losmaakbaar blijft het motto

Er zijn nog onzekerheden over zaken als de geplande dijkverhoging, met gevolgen voor het Arsenaal dat tegen de zeedijk is aangebouwd. Ook het parkeren vraagt nog om een oplossing. En de hotelexploitant kan nog zijn wensen inbrengen voor detaillering en installatietechnische oplossingen. Zo bestaat de begane grondvloer uit baksteenklinkers op zand en zeeklei. Alleen al uit oogpunt van onderhoud ligt een soort van epoxylaag daaroverheen voor de hand. Dat zal dan één van de weinige meer permanente ingrepen zijn, want in alle andere gevallen zullen maatregelen op z’n manier worden ingepast zodat het losmaakbaar wordt. Want uitgangspunt blijft een ‘reversibele’ transformatie.

Het Arsenaal dankt zijn ontstaan aan Napoleon. De historie ligt vast, de uitstraling wordt fraaier dan ooit en de functionele toekomst blijft flexibel. Een mooi nieuw hoofdstuk voor een monumentaal gebouw dat volgend jaar twee eeuwen jong is

Het gebouw wordt in oorspronkelijke allure teruggebracht, met een zinken dak.